Çoğu kişi hayatının bir döneminde bel ağrısı ile karşı karşıya kalır Hareket etmeyi, oturup kalkmayı ve kimi zaman da günlük işlerin büyük bölümünü sınırlayan bu can sıkıcı durumun yaygın nedenlerinden biri de bel fıtığıdır
Bel fıtığı zaman zaman şiddetli ağrılara neden olabilir ancak birkaç hafta ya da birkaç ay sürecek bir tedavi sonrası, ameliyata gerek kalmadan iyileşme gösteren hastalar da vardır
Omurgayı oluşturan ilk 24 adet kemik (omurlar) üst üste dizilidir ve bunlar omuriliği korumak üzere bir kanal oluşturacak şekilde birbirine bağlıdır Bel bölgesinde ise 5 adet bel omuru vardır ve bu bölgeye tıpta ‘lomber omurga‘ denir Bel fıtığı bu bölgede oluşan sorunlardan kaynaklanır Bel fıtığı hastalarından sıkça duyduğunuz L4, L5 isimleri, bu 5 adet bel omurunun numaralandırılmasından kaynaklanır
Omurgada omurların dışında ayrıca omurilik, sinirler ve omurgaya esneklik sağlayan, disk denilen yastıkçıklar (intervertebral diskler) bulunur 24 adet omurun arasındaki bu yuvarlak disklerin her birinin dış çeperi esnek ve sertçe bir dokudan oluşur Diskin ortası ise jelimsi bir yapıdadır Yürürken ya da koşarken bu disklerin vücuda binen yükü emici işlevleri vardır Ancak bel fıtığında baş rollerden biri de yine bu disklerindir
Bel Fıtığı Nasıl Oluşur?
Yıpranmaya ya da bir yaralanmaya bağlı olarak, yukarıda açıklanan diskin merkezindeki jelimsi yapı diskin dış çeperini içeriden itmeye, yani fıtıklaşmaya başlar Dış çeper üzerindeki bu baskı bel ağrısına yol açabilir Ancak disk çok fazla yıpranmış veya şiddetli biçimde hasar görmüşse jelimsi yapı dış çeperi aşarak dışarı çıkar Jel dışarı çıktığında bel ağrısı dinebilir fakat bu kez de siyatik bacak ağrısı artar
Bunun nedeni jelimsi yapının sinirlerde iltihaba (yangıya) yol açmasıdır Dışarı çıkan jel, omurgadaki sinirlere baskı yapar Bu baskı tek ya da her iki bacakta ağrıya, uyuşukluğa veya zayıflığa yol açabilir İşte bu nedenle bel fıtığının başlıca belirtilerinden biri de bacaklarda uyuşma, karıncalanma hissidir
Bel Fıtığının Nedenleri
Çoğu kişide bel fıtığı omurganın doğal yaşlanmasına bağlı olarak ortaya çıkar Çocuklarda ve gençlerde disklerdeki su oranı oldukça yüksektir Yaşlandıkça diskler kurumaya ve zayıflamaya başlar Diskler küçülür ve omurlar arasındaki boşluk daralır Bu normal yaşlanma sürecine ‘disk dejenerasyonu‘ denir
Yaşlanma ve yıpranma dışında bel fıtığına yol açan başka risk faktörleri de vardır:
Cinsiyet: 30 ila 50 yaş arasındaki erkekler bel fıtığına daha yatkındır
Ağır kaldırma: Ağır nesneleri kaldırırken bacaklar yerine bele yüklenmek bel fıtığına neden olabilir Herhangi bir nesneyi yerden alırken ya da ağır nesneleri kaldırırken bacaklardan güç alınmalıdır
Yaralanmalar: Kaza ya da örneğin merenden düşme gibi yaralanmalar sonucu omurgaya fazla güç uygulanır ve bu durum diskin yırtılmasına ya da omurun hasar görmesine sebep olarak fıtığa yol açabilir
Kilo: Fazla kilolar belinizdeki disklere ekstra yük bindirmek demektir
Omurgayı sürekli zorlayan hareketler: Fiziksel olarak vücudu zorlayan pek çok iş kolu vardır Bazı iş dallarında sürekli nesneleri kaldırmak, taşımak veya çekmek gerekir Sıkça öne eğilmek, beli döndürmek gibi hareketler de omurgayı zorlar Ev işleriyle uğraşan ev kadınları da bu gruba dahildir Bu tip işlerle uğraşanların vücuda en az zarar verecek şekilde yük kaldırma veya hareket etme tekniklerini öğrenmeleri faydalı olacaktır
Ters hareketler: Ani ve beli zorlayan ters bir hareket bel fıtığını tetikleyebilir Eğer zaman içerisinde yıpranmış olan bir disk varsa bazen fazla ani ya da ters olmadığını düşündüğünüz veya daha önce defalarca yaptığınız bir hareket bile fıtığa yol açabilir Özellikle öne eğilme hareketi omurlar arasındaki disklere çok fazla güç uygular
Sık araba kullanmak: Uzun saatler boyunca oturmak ve buna eklenen motor titreşimleri omurgaya ve disklere baskıyı arttırabilir
Hareketsizlik: Düzenli olarak egzersiz yapmak bel fıtığını önlemek adına önemli bir adımdır
Sigara: Sigaranın disklere daha az oksijen taşınmasına neden olduğu ve yıpranma sürecini hızlandırdığı düşünülmektedir
Bel Fıtığı Belirtileri
Bel fıtığı bulunan kişilerin çoğunda bel ağrısı ana belirtidir Ancak her bel ağrısı da bel fıtığı sanılmamalıdır Bel fıtığı ağrısı birkaç gün devam edip daha sonra dinebilir Genellikle bu ağrıyı bacak ağrısı, bacaklarda uyuşukluk, zayıflık gibi belirtiler takip eder Bu tip bacak ağrıları diz altına, ayak bileği ve ayaklara kadar inebilir Belden veya kalçadan başlayıp bacaktan aşağı ayağa doğru inen bir ağrı olarak tarif edilir
Toparlayacak olursak bel fıtığı belirtilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Bel ağrısı
Bacak ve veya ayak ağrısı
Bu ağrıların gece artması
Bacak ve veya ayakta uyuşukluk, karıncalanma hissi
Bacak ve veya ayakta güçsüzlük
Tek veya her iki bacakta refleks kaybı
Gülerken, öksürürken ve hapşırırken ağrının kötüleşmesi
Yürüme ve oturmada zorlanma
Fıtık ilerlemişse idrarı veya büyük tuvaleti tutmakta (nadiren) zorlanma
Fıtık ilerlemişse dengesizlik, yürüyememe, hemen yorulma
Bel Fıtığı Teşhisi
Bel fıtığınız olup olmadığını anlamak için doktorunuz fiziksel muayenenin yanı sıra tıbbi geçmişinizden ve hasta öykünüzden yola çıkarak bir değerlendirmede bulunacaktır Doktorunuz öne, arkaya ve yanlara doğru nasıl eğildiğinizi görmek isteyebilir Omurga şeklinizi kontrol eder Belirtilerle ilgili sorular sorar Teşhisin doğrulanması için bel filmi veya MR çekilmesi gerekebilir
Fiziksel muayene his kaybı ya da güçsüzlük olup olmadığını belirlemek için nörolojik muayeneyi de içerebilir Kas güçsüzlüğünü test etmek için doktorunuz topuk ve parmak ucunda yürüme şeklinizi değerlendirir Diz ve ayak bileklerinde refleksler de gerekirse test edilebilir
35 yaş altındaki hastalarda oldukça doğru sonuçlar veren ‘düz bacak testi‘ de teşhiste etkili olabilir Bu testte hasta sırt üstü uzanır ve doktor ağrıyan bacağı havaya kaldır Diz bükülmeden, düz bir şekilde tutulur Eğer bu pozisyonda bacağın alt kısmında ve diz altında ağrı varsa fıtık ihtimali yüksektir
Bel Fıtığı Tedavisi
Çoğu bel fıtığı vak’asında belirtiler birkaç günden birkaç haftaya dek uzanabilen bir süre içerisinde dinecektir Hastalar genellikle 34 ay kadar fıtık belirtilerini yaşamazlar Ancak bazı hastalarda iyileşme sürecinde de ağrılı dönemler olabilir
Cerrahi Dışı Tedavi
Yürüme güçlüğü, kas zayıflığı gibi nörolojik sorunlar veya kauda equina sendromu olmadığı sürece cerrahi dışı, konservatif tedavi uygulanması tercih edilir Cerrahi dışı tedavi şunları kapsar:
Dinlenme: Şiddetli bel ağrısını dindirmek için genellikle 12 günlük yatak istirahati yeterli olacaktır Uzun süre ayakta kalınmaması gerekir ancak uzun süre oturmak da iyi değildir Hareketler yavaş ve kontrollü olmalıdır Gerekirse günlük aktivitelerde değişikliklere gidilmeli, öne eğilme veya eşya kaldırma gibi hareketlerden kaçınılmalıdır
İlaçlar: Doktorun önerdiği kas gevşetici veya ağrı kesici ilaçlar alınabilir
Fizik tedavi: Bel fıtığına yönelik belli hareketler bel kaslarını ve karın kaslarını güçlendirmeye yardımcı olabilir Fizik tedavide ilk günler ağrılarda artma olabilir ancak seanslar tamamlanana kadar sabredilmelidir Fizik tedavi daha çok fıtığın nispeten ilerlediği hastalara önerilir
Epidural Steroid Enjeksiyonu: Bölgesel ödemi ve yangıyı azaltmak için bölgeye iğne yapılır Belirtilerin azalmasında en etkili yöntemlerden biridir ancak daha çok şiddetli ağrı olduğu durumlarda tercih edilir
Cerrahi Tedavi
Halk arasındaki yaygın inanışın aksine çok az bel fıtığı hastasına, cerrahi dışı tedavilerin ağrı ve diğer belirtileri gidermediği durumlarda ameliyat önerilir İdrarını tutamama, ayakta duramama gibi ilerlemiş belirtilerin sonucunda ameliyata karar verilebilir Cerrahi metodlar da son zamanlarda oldukça gelişmiştir Fıtık ameliyatları artık eskisi kadar korkutucu değildir İyileşme süreci uzun süren ve şikayetleri yeterince dindirmediğinden yakınılan geleneksel fıtık ameliyatlarının yerini şimdilerde mikrocerrahi yöntemi almıştır
Mikrodiskektomi: Bu yöntemle birkaç santimlik bir kesiyle diskin fıtıklaşmış ve sinirlere baskı yapan kısmı alınır Geleneksel bel fıtığı ameliyatlarının aksine hasta 78 saat sonra ayağa kalkabilmekte ve ertesi gün hastaneden taburcu olmaktadır Sinirlerin hasar görme olasılığı bu yöntemle sıfıra indirilmiştir Üstelik hastaya narkoz verilmesi yerine bölgesel anestezi (epidural anestezi) yeterli olmaktadır
Bel Fıtığı Tekrarlar Mı?
Tedavi şekli ne olursa olsun bel fıtığının % 5 oranında tekrarlama ihtimali vardır Ayrıca daha önce fıtık oluşmamış disklerde zaman içerisinde yeni bir fıtık oluşabilir
Bel fıtığı zaman zaman şiddetli ağrılara neden olabilir ancak birkaç hafta ya da birkaç ay sürecek bir tedavi sonrası, ameliyata gerek kalmadan iyileşme gösteren hastalar da vardır
Omurgayı oluşturan ilk 24 adet kemik (omurlar) üst üste dizilidir ve bunlar omuriliği korumak üzere bir kanal oluşturacak şekilde birbirine bağlıdır Bel bölgesinde ise 5 adet bel omuru vardır ve bu bölgeye tıpta ‘lomber omurga‘ denir Bel fıtığı bu bölgede oluşan sorunlardan kaynaklanır Bel fıtığı hastalarından sıkça duyduğunuz L4, L5 isimleri, bu 5 adet bel omurunun numaralandırılmasından kaynaklanır
Omurgada omurların dışında ayrıca omurilik, sinirler ve omurgaya esneklik sağlayan, disk denilen yastıkçıklar (intervertebral diskler) bulunur 24 adet omurun arasındaki bu yuvarlak disklerin her birinin dış çeperi esnek ve sertçe bir dokudan oluşur Diskin ortası ise jelimsi bir yapıdadır Yürürken ya da koşarken bu disklerin vücuda binen yükü emici işlevleri vardır Ancak bel fıtığında baş rollerden biri de yine bu disklerindir
Bel Fıtığı Nasıl Oluşur?
Yıpranmaya ya da bir yaralanmaya bağlı olarak, yukarıda açıklanan diskin merkezindeki jelimsi yapı diskin dış çeperini içeriden itmeye, yani fıtıklaşmaya başlar Dış çeper üzerindeki bu baskı bel ağrısına yol açabilir Ancak disk çok fazla yıpranmış veya şiddetli biçimde hasar görmüşse jelimsi yapı dış çeperi aşarak dışarı çıkar Jel dışarı çıktığında bel ağrısı dinebilir fakat bu kez de siyatik bacak ağrısı artar
Bunun nedeni jelimsi yapının sinirlerde iltihaba (yangıya) yol açmasıdır Dışarı çıkan jel, omurgadaki sinirlere baskı yapar Bu baskı tek ya da her iki bacakta ağrıya, uyuşukluğa veya zayıflığa yol açabilir İşte bu nedenle bel fıtığının başlıca belirtilerinden biri de bacaklarda uyuşma, karıncalanma hissidir
Bel Fıtığının Nedenleri
Çoğu kişide bel fıtığı omurganın doğal yaşlanmasına bağlı olarak ortaya çıkar Çocuklarda ve gençlerde disklerdeki su oranı oldukça yüksektir Yaşlandıkça diskler kurumaya ve zayıflamaya başlar Diskler küçülür ve omurlar arasındaki boşluk daralır Bu normal yaşlanma sürecine ‘disk dejenerasyonu‘ denir
Yaşlanma ve yıpranma dışında bel fıtığına yol açan başka risk faktörleri de vardır:
Cinsiyet: 30 ila 50 yaş arasındaki erkekler bel fıtığına daha yatkındır
Ağır kaldırma: Ağır nesneleri kaldırırken bacaklar yerine bele yüklenmek bel fıtığına neden olabilir Herhangi bir nesneyi yerden alırken ya da ağır nesneleri kaldırırken bacaklardan güç alınmalıdır
Yaralanmalar: Kaza ya da örneğin merenden düşme gibi yaralanmalar sonucu omurgaya fazla güç uygulanır ve bu durum diskin yırtılmasına ya da omurun hasar görmesine sebep olarak fıtığa yol açabilir
Kilo: Fazla kilolar belinizdeki disklere ekstra yük bindirmek demektir
Omurgayı sürekli zorlayan hareketler: Fiziksel olarak vücudu zorlayan pek çok iş kolu vardır Bazı iş dallarında sürekli nesneleri kaldırmak, taşımak veya çekmek gerekir Sıkça öne eğilmek, beli döndürmek gibi hareketler de omurgayı zorlar Ev işleriyle uğraşan ev kadınları da bu gruba dahildir Bu tip işlerle uğraşanların vücuda en az zarar verecek şekilde yük kaldırma veya hareket etme tekniklerini öğrenmeleri faydalı olacaktır
Ters hareketler: Ani ve beli zorlayan ters bir hareket bel fıtığını tetikleyebilir Eğer zaman içerisinde yıpranmış olan bir disk varsa bazen fazla ani ya da ters olmadığını düşündüğünüz veya daha önce defalarca yaptığınız bir hareket bile fıtığa yol açabilir Özellikle öne eğilme hareketi omurlar arasındaki disklere çok fazla güç uygular
Sık araba kullanmak: Uzun saatler boyunca oturmak ve buna eklenen motor titreşimleri omurgaya ve disklere baskıyı arttırabilir
Hareketsizlik: Düzenli olarak egzersiz yapmak bel fıtığını önlemek adına önemli bir adımdır
Sigara: Sigaranın disklere daha az oksijen taşınmasına neden olduğu ve yıpranma sürecini hızlandırdığı düşünülmektedir
Bel Fıtığı Belirtileri
Bel fıtığı bulunan kişilerin çoğunda bel ağrısı ana belirtidir Ancak her bel ağrısı da bel fıtığı sanılmamalıdır Bel fıtığı ağrısı birkaç gün devam edip daha sonra dinebilir Genellikle bu ağrıyı bacak ağrısı, bacaklarda uyuşukluk, zayıflık gibi belirtiler takip eder Bu tip bacak ağrıları diz altına, ayak bileği ve ayaklara kadar inebilir Belden veya kalçadan başlayıp bacaktan aşağı ayağa doğru inen bir ağrı olarak tarif edilir
Toparlayacak olursak bel fıtığı belirtilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Bel ağrısı
Bacak ve veya ayak ağrısı
Bu ağrıların gece artması
Bacak ve veya ayakta uyuşukluk, karıncalanma hissi
Bacak ve veya ayakta güçsüzlük
Tek veya her iki bacakta refleks kaybı
Gülerken, öksürürken ve hapşırırken ağrının kötüleşmesi
Yürüme ve oturmada zorlanma
Fıtık ilerlemişse idrarı veya büyük tuvaleti tutmakta (nadiren) zorlanma
Fıtık ilerlemişse dengesizlik, yürüyememe, hemen yorulma
Bel Fıtığı Teşhisi
Bel fıtığınız olup olmadığını anlamak için doktorunuz fiziksel muayenenin yanı sıra tıbbi geçmişinizden ve hasta öykünüzden yola çıkarak bir değerlendirmede bulunacaktır Doktorunuz öne, arkaya ve yanlara doğru nasıl eğildiğinizi görmek isteyebilir Omurga şeklinizi kontrol eder Belirtilerle ilgili sorular sorar Teşhisin doğrulanması için bel filmi veya MR çekilmesi gerekebilir
Fiziksel muayene his kaybı ya da güçsüzlük olup olmadığını belirlemek için nörolojik muayeneyi de içerebilir Kas güçsüzlüğünü test etmek için doktorunuz topuk ve parmak ucunda yürüme şeklinizi değerlendirir Diz ve ayak bileklerinde refleksler de gerekirse test edilebilir
35 yaş altındaki hastalarda oldukça doğru sonuçlar veren ‘düz bacak testi‘ de teşhiste etkili olabilir Bu testte hasta sırt üstü uzanır ve doktor ağrıyan bacağı havaya kaldır Diz bükülmeden, düz bir şekilde tutulur Eğer bu pozisyonda bacağın alt kısmında ve diz altında ağrı varsa fıtık ihtimali yüksektir
Bel Fıtığı Tedavisi
Çoğu bel fıtığı vak’asında belirtiler birkaç günden birkaç haftaya dek uzanabilen bir süre içerisinde dinecektir Hastalar genellikle 34 ay kadar fıtık belirtilerini yaşamazlar Ancak bazı hastalarda iyileşme sürecinde de ağrılı dönemler olabilir
Cerrahi Dışı Tedavi
Yürüme güçlüğü, kas zayıflığı gibi nörolojik sorunlar veya kauda equina sendromu olmadığı sürece cerrahi dışı, konservatif tedavi uygulanması tercih edilir Cerrahi dışı tedavi şunları kapsar:
Dinlenme: Şiddetli bel ağrısını dindirmek için genellikle 12 günlük yatak istirahati yeterli olacaktır Uzun süre ayakta kalınmaması gerekir ancak uzun süre oturmak da iyi değildir Hareketler yavaş ve kontrollü olmalıdır Gerekirse günlük aktivitelerde değişikliklere gidilmeli, öne eğilme veya eşya kaldırma gibi hareketlerden kaçınılmalıdır
İlaçlar: Doktorun önerdiği kas gevşetici veya ağrı kesici ilaçlar alınabilir
Fizik tedavi: Bel fıtığına yönelik belli hareketler bel kaslarını ve karın kaslarını güçlendirmeye yardımcı olabilir Fizik tedavide ilk günler ağrılarda artma olabilir ancak seanslar tamamlanana kadar sabredilmelidir Fizik tedavi daha çok fıtığın nispeten ilerlediği hastalara önerilir
Epidural Steroid Enjeksiyonu: Bölgesel ödemi ve yangıyı azaltmak için bölgeye iğne yapılır Belirtilerin azalmasında en etkili yöntemlerden biridir ancak daha çok şiddetli ağrı olduğu durumlarda tercih edilir
Cerrahi Tedavi
Halk arasındaki yaygın inanışın aksine çok az bel fıtığı hastasına, cerrahi dışı tedavilerin ağrı ve diğer belirtileri gidermediği durumlarda ameliyat önerilir İdrarını tutamama, ayakta duramama gibi ilerlemiş belirtilerin sonucunda ameliyata karar verilebilir Cerrahi metodlar da son zamanlarda oldukça gelişmiştir Fıtık ameliyatları artık eskisi kadar korkutucu değildir İyileşme süreci uzun süren ve şikayetleri yeterince dindirmediğinden yakınılan geleneksel fıtık ameliyatlarının yerini şimdilerde mikrocerrahi yöntemi almıştır
Mikrodiskektomi: Bu yöntemle birkaç santimlik bir kesiyle diskin fıtıklaşmış ve sinirlere baskı yapan kısmı alınır Geleneksel bel fıtığı ameliyatlarının aksine hasta 78 saat sonra ayağa kalkabilmekte ve ertesi gün hastaneden taburcu olmaktadır Sinirlerin hasar görme olasılığı bu yöntemle sıfıra indirilmiştir Üstelik hastaya narkoz verilmesi yerine bölgesel anestezi (epidural anestezi) yeterli olmaktadır
Bel Fıtığı Tekrarlar Mı?
Tedavi şekli ne olursa olsun bel fıtığının % 5 oranında tekrarlama ihtimali vardır Ayrıca daha önce fıtık oluşmamış disklerde zaman içerisinde yeni bir fıtık oluşabilir
