Bel Fıtığı Nedir?
Bel omurları arasında bulunan omurganın esnekliğini sağlayan dışı fibroz liflerden iç kısmı jelatinimsi çekirdek kısmından oluşan omurlar arasında bulunan diskin dış kısmında bulunan fibrotik liflerin yırtılarak disk çekirdeğinin dışarı taşmasıdır. Önce bel ağrısı, daha sonrada ayağa yayılan ağrıyla ortaya çıkar. Ağrı başlangıçta sadece belde hissedilirken daha sonra bacağa yayılır. Genellikle tek taraflıdır, birden fazla aralıkta olabilir. Çocukluk çağında itibaren her yaşta görülebilir. Daha çok genç ve orta yaşlarda görülür. Orta ve ileri yaşlarda kireçlenmelerle birlikte görülür. Belden bacağa hatta ayakucuna kadar yayılan bu tip ağrılara siyatik, siyatalji gibi isimler verilir. Siyataljinin bel fıtığı dışında birçok sebebi vardır. Siyatalji başlangıçta sadece bir sinir ağrısıdır, sinirde kalıcı hasar olmayabilir. Ancak sinir basının fazla olduğu durumlarda alt ekstremitede kuvvet kaybı, üşüme, uyuşma, karıncalanma, düşük ayak gibi daha belirgin sinir belirtileri olabilir. İdrarını yapamama ya da tutamama gibi ağır nörolojik hasar varlığında acil cerrahi müdahale gerekir. Bel hareketlerinde kısıtlılık, omurganın bir tarafa doğru eğilmesi, öksürmekle ve hapşırmakla ağrı olması bel fıtığının diğer belirtileridir.
Bel Anatomisi
- Omurgada; boyun (lordoz), sırt (kifoz), bel (lordoz) ve sakrum (kifoz) bölgesinde 4 adet doğal eğrilik vardır.
- Bu eğrilikler sayesinde omurga üstüne düşen yük miktarını en aza indirir ve esnek bir biçimde hareket edebilir.
- Bel bölgesi 5 adet omur ve sakrum (sağrı) kemiğinden oluşur.
- Omurlar üst üste gelerek; içinden omurilik ve sinirlerin geçtiği omurga kanalını oluşturur.
- Omurga; omuriliği ve sinirleri korur, omurganın ve vücudun esnekliğini sağlar aynı zamanda iç organların asıldığı bir destek görevi görür.
- Omurlar birbirleri ile önde intervertebral (omurlarası) disk dediğimiz yastıkçıklar, arkada faset eklemleri ile birleşirler.
- Diskler aslında omurların birbirine sürtünmesini engelleyen jel kıvamında amortisörlerdir.
- Disklerin görevi yürüme, oturma, yük kaldırma sırasında oluşan sarsıntıları emmek, omurların üzerine düşen yükü eşit olarak dağıtarak, ağırlığı dengeli biçimde alt seviyelere iletmektir.
- Faset eklemler hareketin yönünü ve sınırlarını belirler. Omurgaya binen yükün 5 te birini faset eklemler 5 te dördünü diskler yüklenir.
- Her disk iki bölümden oluşur, sağlam liflerle örülmüş dış bölüm yumuşak ve jelimsi iç bölüm.
- Sağlam dış bölüm yumuşak ve jelimsi iç bölümü korur ve esnek hareketi sağlar.
- Omurga bu oluşumlar dışında bağlar ve kaslar tarafından desteklenir. Bağlar, diskleri ve omurları yerinde tutan sağlam şeritlerdir.
- Kaslar ise hareketi denetler, omurgayı destekler ve sağlamlık kazandırır.
-Omurilik beynimizin verdiği emirleri vücudumuzun diğer bölümlerine taşınmasından sorumludur.
- Omurilik üst bel bölgesinde sonlanarak bacak kaslarına, idrar kesesine, cinsel organlara giden sinir dalları verir.
- Bu sinirler bacağın hareketini, hissini, idrar çıkarma, dışkılama ve cinsel fonksiyonunuzu sağlar.
BEL FITIĞI NASIL OLUŞUR
Ağırlık kaldırmak, ters hareketler, vibrasyona maruz kalmak, tekrarlayıcı hareketler, günlük hayatın stresleri, genetik yatkınlık vs. omurlar arasında bulunan intervertebral disk dediğimiz oluşumların anulus fibrozis adı verilen dış kuşağında halka tarzında yırtıklara sebep olur. Daha sonra bu yırtıklar birleşerek ışınsal tarzda yırtıklara sebep olur. Diskin çekirdek kısmında nükleus pulpozus zayıflamış liflerden dışarıya taşarak başlangıçta diskin hafifçe kabarmasına (bulging), daha sonra balonlaşmasına sebep olur. Disk zamanla esnekliğini ve yük taşıma kabiliyetini kaybeder, artık kuvvet aktarma ve kuvveti çevre dokularda dengeli bir şekilde dağıtma görevini yapamaz olur. Mikro düzeyde bulunan çatlaklar üzerine aşırı yük binince veya kişi yanlış bir hareket yaptığında diskin içindeki yumuşak kısım etrafındaki kapsülü kolayca yırtarak dışarıya doğru çıkar ve bel fıtığı oluşur.
İlk atak genellikle hafiftir ve kolayca iyileşir. Takip eden ataklarda diskin taşan kısmı her seferinde biraz daha artarak sinir basılarına sebep olur. İleri aşamada en dışta bulunan lifler yırtılarak diskin çekirdek materyali omurilik ve sinir kanallarını oblitere (daraltır) eder. Hatta bazen diskin taşan kısmı tamamen kopabilir.
Bir insan ne kadar sağlıklı olursa olsun omurlar arasında bulunan disklerde zamanla esneklik kaybı, anüler (halka şeklinde) ve radial (ışınsal) yırtıklar, diskin sıvı içeriğinde azalma görülür. Disk zamanla dejenere olur, yozlaşır. Disk yüksekliği azalır, disklerin etrafında bağlar gevşer omurganın dayanıklılığı azalır, birkaç cm ye ulaşan boy kayıpları görülür. Bu durumda MR da disk aralıkları koyu renk olarak görülür. Zamanla omurganın arka kısmında bulunan faset eklemlerde de yıpranmalar olur. Bu tabloya dejeneratif disk hastalığı, disk dessikasyonu, kararmış disk hastalığı gibi adlar verilir.
Bel Fıtığında Risk Faktörleri
-Her yaşta görülmekle beraber 25-50 yaş arasında bel fıtığı görülme riski daha yüksektir. 60 yaşından sonra risk azalır. Bu yaştan sonra bel kireçlenmesi, dejeneratif disk hastalığı, kanal darlığı gibi hastalıklar daha ön plana çıkar.-Erkek kadın arasında hastalığa yakalanma oranında fark yoktur, ancak hamilelikte, özellikle aşırı kilo alınmasına bağlı olarak bel basınç artarak, risk yükselmektedir.
-Kilolu ve uzun boylu olanlarda hastalık daha sık görülür ve tedavisi daha zordur.
-Sigara diskin mikrosirkülasyonunu bozar, sigara içenlerde öksürük intradiskal basıncı artırarak fıtıklaşmaları artırır.
-Bazı meslek gruplarında hastalığa yakalanma oranı daha fazladır; ağır yük taşıma ve bedene yük bindiren meslekler, uzun süre otomobil kullananlar, titreşime maruz kalanlar, masa başında sürekli oturma gerektiren meslekler.
-Sosyo-kültürel seviyesi yüksek kişilerde hastalık hangi aşamada rastlanırsa rastlansın, tedavi şansı daha yüksektir.
-Düzenli egzersiz yapanlarda, özellikle bel ve karın kasları gelişmiş kişilerde hastalığa daha az rastlanır. Aşırı spor yapanlarda da hastalık sık görülür.
Belirtiler
Bel ve bacak ağrısı en belirgin şikâyettir. Fakat bazen bel veya bacak ağrısından sadece biri de bulunabilir. Hareket kısıtlılığı, aksayarak yürüme, vücudun bir tarafa doğru eğilmesi görülebilir. Ağrıyla birlikte bacaklarda uyuşma, karıncalanma, üşüme, hastalık ilerledikçe kuvvet kaybı ve incelme (atrofi) görülebilir. İlerlemiş L5-S1 fıtıklarında düşük ayak görülebilir. Sinirlere genişçe basan fıtıklarda cinsel fonksiyonlar olumsuz etkilenebilir.
Bazen orta hattan omurilik kanalına doğru uzanarak sinirleri sıkıştıran büyük bel fıtıklarında ağrının yanında idrar ve büyük abdestini tutamama veya yapamama gibi rahatsızlıklar ile bacaklarda felce doğru gidiş, süvari yaması tarzında (oturak civarında) duyu kaybı ve cinsel fonksiyon bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu klinik tabloya kauda equina sendromu adı verilir. Omurilik kanalı dar olan hastalarda küçük orta hat fıtıkları bile benzer şikâyetlere yol açabilir. Hastalığın bu derecede ilerlemesine müsaade edilmemeli, zamanında müdahale ile uygun bir tedavi gerçekleştirilmelidir.
Bel fıtığında; bel ve bacak ağrısı öksürmekle, ayakta durmakla, uzun süre oturmakla, iş yapmakla artar. Yatak istirahatı ağrıyı azaltır.
Bel fıtığının tedavisi nasıldır?
Kısa süreli yatak istirahatı, hastanın en rahat ettiği pozisyonda ve iyi bir yatakta olmalıdır. Yatak sert ve düzgün olmalı vücut ağırlığı ile çökmemelidir. Sırtüstü uzanıp bacakların altına yastık koymak en iyi dinlenme şeklidir. Ayrıca baldır bir koltuk üzerine konur ve sırt üstü yatarak dinlenmek mümkündür.
Ağrı kesici, kas gevşetici, ilaçlar faydalıdır. Kronikleşmiş hastalarda antidepresan ilaç kullanılmalıdır. Ani başlayan bel ve bacak ağrısında ilaçlar verilebilir. Bu tedavi ilk iki hafta içindeki hastalarda çok etkilidir. Fonksiyonel skolyoz (omurganın yana eğriliği) varsa korseleme gerekebilir. Korse kullanımı uzun süreli olmamalıdır.
Yüzeysel ve derin ısıtıcılar, düşük frekanslı akımlar ve traksiyonla uygulanan fizik tedavi ve rehabilitasyon hastaların büyük çoğunluğunda şikayetlerin geçmesine yardımcı olur. Bel çevresindeki kaslardaki kısalmayı gidermek amacıyla yapılacak İMS çoğu hastada paravertebral spazmı çözerek disklere olan baskıyı ortadan kaldırır.
Bütün hastalara bel koruma prensipleri ve hastalığın aşamasına göre egzersizler gösterilmelidir. Birkaç kür yapılan tıbbi ve fizik tedaviye rağmen geçmeyen ağrılar, kuvvet kaybı ilerleyici olanlar, görüntüleme yöntemleri ile çok büyük fıtığı olanlar cerrahi olarak tedavi edilmelidir. Hastaların büyük çoğunluğunda 4-6 hafta içinde iyileşme sağlanır. Yapılan bütün tedavilere rağmen kronik ağrılı hasta oranı oldukça yüksektir.
Bel omurları arasında bulunan omurganın esnekliğini sağlayan dışı fibroz liflerden iç kısmı jelatinimsi çekirdek kısmından oluşan omurlar arasında bulunan diskin dış kısmında bulunan fibrotik liflerin yırtılarak disk çekirdeğinin dışarı taşmasıdır. Önce bel ağrısı, daha sonrada ayağa yayılan ağrıyla ortaya çıkar. Ağrı başlangıçta sadece belde hissedilirken daha sonra bacağa yayılır. Genellikle tek taraflıdır, birden fazla aralıkta olabilir. Çocukluk çağında itibaren her yaşta görülebilir. Daha çok genç ve orta yaşlarda görülür. Orta ve ileri yaşlarda kireçlenmelerle birlikte görülür. Belden bacağa hatta ayakucuna kadar yayılan bu tip ağrılara siyatik, siyatalji gibi isimler verilir. Siyataljinin bel fıtığı dışında birçok sebebi vardır. Siyatalji başlangıçta sadece bir sinir ağrısıdır, sinirde kalıcı hasar olmayabilir. Ancak sinir basının fazla olduğu durumlarda alt ekstremitede kuvvet kaybı, üşüme, uyuşma, karıncalanma, düşük ayak gibi daha belirgin sinir belirtileri olabilir. İdrarını yapamama ya da tutamama gibi ağır nörolojik hasar varlığında acil cerrahi müdahale gerekir. Bel hareketlerinde kısıtlılık, omurganın bir tarafa doğru eğilmesi, öksürmekle ve hapşırmakla ağrı olması bel fıtığının diğer belirtileridir.
Bel Anatomisi
- Omurgada; boyun (lordoz), sırt (kifoz), bel (lordoz) ve sakrum (kifoz) bölgesinde 4 adet doğal eğrilik vardır.
- Bu eğrilikler sayesinde omurga üstüne düşen yük miktarını en aza indirir ve esnek bir biçimde hareket edebilir.
- Bel bölgesi 5 adet omur ve sakrum (sağrı) kemiğinden oluşur.
- Omurlar üst üste gelerek; içinden omurilik ve sinirlerin geçtiği omurga kanalını oluşturur.
- Omurga; omuriliği ve sinirleri korur, omurganın ve vücudun esnekliğini sağlar aynı zamanda iç organların asıldığı bir destek görevi görür.
- Omurlar birbirleri ile önde intervertebral (omurlarası) disk dediğimiz yastıkçıklar, arkada faset eklemleri ile birleşirler.
- Diskler aslında omurların birbirine sürtünmesini engelleyen jel kıvamında amortisörlerdir.
- Disklerin görevi yürüme, oturma, yük kaldırma sırasında oluşan sarsıntıları emmek, omurların üzerine düşen yükü eşit olarak dağıtarak, ağırlığı dengeli biçimde alt seviyelere iletmektir.
- Faset eklemler hareketin yönünü ve sınırlarını belirler. Omurgaya binen yükün 5 te birini faset eklemler 5 te dördünü diskler yüklenir.
- Her disk iki bölümden oluşur, sağlam liflerle örülmüş dış bölüm yumuşak ve jelimsi iç bölüm.
- Sağlam dış bölüm yumuşak ve jelimsi iç bölümü korur ve esnek hareketi sağlar.
- Omurga bu oluşumlar dışında bağlar ve kaslar tarafından desteklenir. Bağlar, diskleri ve omurları yerinde tutan sağlam şeritlerdir.
- Kaslar ise hareketi denetler, omurgayı destekler ve sağlamlık kazandırır.
-Omurilik beynimizin verdiği emirleri vücudumuzun diğer bölümlerine taşınmasından sorumludur.
- Omurilik üst bel bölgesinde sonlanarak bacak kaslarına, idrar kesesine, cinsel organlara giden sinir dalları verir.
- Bu sinirler bacağın hareketini, hissini, idrar çıkarma, dışkılama ve cinsel fonksiyonunuzu sağlar.
BEL FITIĞI NASIL OLUŞUR
Ağırlık kaldırmak, ters hareketler, vibrasyona maruz kalmak, tekrarlayıcı hareketler, günlük hayatın stresleri, genetik yatkınlık vs. omurlar arasında bulunan intervertebral disk dediğimiz oluşumların anulus fibrozis adı verilen dış kuşağında halka tarzında yırtıklara sebep olur. Daha sonra bu yırtıklar birleşerek ışınsal tarzda yırtıklara sebep olur. Diskin çekirdek kısmında nükleus pulpozus zayıflamış liflerden dışarıya taşarak başlangıçta diskin hafifçe kabarmasına (bulging), daha sonra balonlaşmasına sebep olur. Disk zamanla esnekliğini ve yük taşıma kabiliyetini kaybeder, artık kuvvet aktarma ve kuvveti çevre dokularda dengeli bir şekilde dağıtma görevini yapamaz olur. Mikro düzeyde bulunan çatlaklar üzerine aşırı yük binince veya kişi yanlış bir hareket yaptığında diskin içindeki yumuşak kısım etrafındaki kapsülü kolayca yırtarak dışarıya doğru çıkar ve bel fıtığı oluşur.
İlk atak genellikle hafiftir ve kolayca iyileşir. Takip eden ataklarda diskin taşan kısmı her seferinde biraz daha artarak sinir basılarına sebep olur. İleri aşamada en dışta bulunan lifler yırtılarak diskin çekirdek materyali omurilik ve sinir kanallarını oblitere (daraltır) eder. Hatta bazen diskin taşan kısmı tamamen kopabilir.
Bir insan ne kadar sağlıklı olursa olsun omurlar arasında bulunan disklerde zamanla esneklik kaybı, anüler (halka şeklinde) ve radial (ışınsal) yırtıklar, diskin sıvı içeriğinde azalma görülür. Disk zamanla dejenere olur, yozlaşır. Disk yüksekliği azalır, disklerin etrafında bağlar gevşer omurganın dayanıklılığı azalır, birkaç cm ye ulaşan boy kayıpları görülür. Bu durumda MR da disk aralıkları koyu renk olarak görülür. Zamanla omurganın arka kısmında bulunan faset eklemlerde de yıpranmalar olur. Bu tabloya dejeneratif disk hastalığı, disk dessikasyonu, kararmış disk hastalığı gibi adlar verilir.
Bel Fıtığında Risk Faktörleri
-Her yaşta görülmekle beraber 25-50 yaş arasında bel fıtığı görülme riski daha yüksektir. 60 yaşından sonra risk azalır. Bu yaştan sonra bel kireçlenmesi, dejeneratif disk hastalığı, kanal darlığı gibi hastalıklar daha ön plana çıkar.-Erkek kadın arasında hastalığa yakalanma oranında fark yoktur, ancak hamilelikte, özellikle aşırı kilo alınmasına bağlı olarak bel basınç artarak, risk yükselmektedir.
-Kilolu ve uzun boylu olanlarda hastalık daha sık görülür ve tedavisi daha zordur.
-Sigara diskin mikrosirkülasyonunu bozar, sigara içenlerde öksürük intradiskal basıncı artırarak fıtıklaşmaları artırır.
-Bazı meslek gruplarında hastalığa yakalanma oranı daha fazladır; ağır yük taşıma ve bedene yük bindiren meslekler, uzun süre otomobil kullananlar, titreşime maruz kalanlar, masa başında sürekli oturma gerektiren meslekler.
-Sosyo-kültürel seviyesi yüksek kişilerde hastalık hangi aşamada rastlanırsa rastlansın, tedavi şansı daha yüksektir.
-Düzenli egzersiz yapanlarda, özellikle bel ve karın kasları gelişmiş kişilerde hastalığa daha az rastlanır. Aşırı spor yapanlarda da hastalık sık görülür.
Belirtiler
Bel ve bacak ağrısı en belirgin şikâyettir. Fakat bazen bel veya bacak ağrısından sadece biri de bulunabilir. Hareket kısıtlılığı, aksayarak yürüme, vücudun bir tarafa doğru eğilmesi görülebilir. Ağrıyla birlikte bacaklarda uyuşma, karıncalanma, üşüme, hastalık ilerledikçe kuvvet kaybı ve incelme (atrofi) görülebilir. İlerlemiş L5-S1 fıtıklarında düşük ayak görülebilir. Sinirlere genişçe basan fıtıklarda cinsel fonksiyonlar olumsuz etkilenebilir.
Bazen orta hattan omurilik kanalına doğru uzanarak sinirleri sıkıştıran büyük bel fıtıklarında ağrının yanında idrar ve büyük abdestini tutamama veya yapamama gibi rahatsızlıklar ile bacaklarda felce doğru gidiş, süvari yaması tarzında (oturak civarında) duyu kaybı ve cinsel fonksiyon bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu klinik tabloya kauda equina sendromu adı verilir. Omurilik kanalı dar olan hastalarda küçük orta hat fıtıkları bile benzer şikâyetlere yol açabilir. Hastalığın bu derecede ilerlemesine müsaade edilmemeli, zamanında müdahale ile uygun bir tedavi gerçekleştirilmelidir.
Bel fıtığında; bel ve bacak ağrısı öksürmekle, ayakta durmakla, uzun süre oturmakla, iş yapmakla artar. Yatak istirahatı ağrıyı azaltır.
Bel fıtığının tedavisi nasıldır?
Kısa süreli yatak istirahatı, hastanın en rahat ettiği pozisyonda ve iyi bir yatakta olmalıdır. Yatak sert ve düzgün olmalı vücut ağırlığı ile çökmemelidir. Sırtüstü uzanıp bacakların altına yastık koymak en iyi dinlenme şeklidir. Ayrıca baldır bir koltuk üzerine konur ve sırt üstü yatarak dinlenmek mümkündür.
Ağrı kesici, kas gevşetici, ilaçlar faydalıdır. Kronikleşmiş hastalarda antidepresan ilaç kullanılmalıdır. Ani başlayan bel ve bacak ağrısında ilaçlar verilebilir. Bu tedavi ilk iki hafta içindeki hastalarda çok etkilidir. Fonksiyonel skolyoz (omurganın yana eğriliği) varsa korseleme gerekebilir. Korse kullanımı uzun süreli olmamalıdır.
Yüzeysel ve derin ısıtıcılar, düşük frekanslı akımlar ve traksiyonla uygulanan fizik tedavi ve rehabilitasyon hastaların büyük çoğunluğunda şikayetlerin geçmesine yardımcı olur. Bel çevresindeki kaslardaki kısalmayı gidermek amacıyla yapılacak İMS çoğu hastada paravertebral spazmı çözerek disklere olan baskıyı ortadan kaldırır.
Bütün hastalara bel koruma prensipleri ve hastalığın aşamasına göre egzersizler gösterilmelidir. Birkaç kür yapılan tıbbi ve fizik tedaviye rağmen geçmeyen ağrılar, kuvvet kaybı ilerleyici olanlar, görüntüleme yöntemleri ile çok büyük fıtığı olanlar cerrahi olarak tedavi edilmelidir. Hastaların büyük çoğunluğunda 4-6 hafta içinde iyileşme sağlanır. Yapılan bütün tedavilere rağmen kronik ağrılı hasta oranı oldukça yüksektir.
