CANLILARDA COĞALMA
Canlıların ortak ozelliklerinden biri de coğalmadır Belirli buyukluğe ve olgunluğa erişen tum canlılar, nesillerinin devamı icin kendilerine benzer canlılar oluştururlar Bu olaya coğalma denir
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak uzere iki ceşit coğalma gorulur
1 Eşeysiz Coğalma
Basit bir coğalma şeklidir İlkel canlılarda gorulur eşeysiz coğalma yumurta yada sperm olmaksı zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gercekleştirilen coğalma şeklidir İkiye bolunerek coğalma, cok parcaya bolunerek coğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi ceşitleri vardır
Bolunme ile coğalma : Bakteri alg, bir hucrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlı larda gorulen coğalma şeklidir Hucrenin ikiye bolunmesi ile gercekleşir Bolunmenin temelini mitoz bo lunme oluşturur
Tomurcuklanma ile coğalma : Bira mayası, bazı bir hucreli canlılar, sungerler ve solenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) gorulen coğalma şeklidir
Ana canlı vucudunun herhangi bir yerinde zamanla bir cıkıntı oluşur Bu cıkıntının buyuyup geli şerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir
Sporla coğalma : Algler, kara yosunları sporla coğalan cok hucreli organizmalardır Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam dongusunde sporla coğalma gorulur Sporlar uygun koşullarda acılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur Bu şekildeki coğalmaya sporla coğalma denir
Bu eşeysiz coğalma şekillerinden başka yumru ve celikleme şeklinde de coğalmalar vardır Pata tes,yer elması gibi bitkiler yumruları ile coğalır Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejeneras yon) şeklinde coğalma gorulebilir
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parcalara kesilirlerse her bir parca gelişerek yeni bir planarya oluşur Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir Merkezi disk ten parca almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına donuşebilir
2 Eşeyli coğalma
Sungerler, solucanlar, bocekler, balıklar, surungenler, memeliler eşeyli coğalan hayvanlara ornek tir İnsanlar da eşeyli coğalır Cicekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi ciceksiz bitkilerde eşeyli co ğalan bitkilerdir Eşeyli coğalma ile coğalan canlının iki atası bulunur İki ataya ait bu farklı eşey hucrele rinin birleşmesiyle oluşan coğalma şekline eşeyli coğalma denir
Farklı iki ataya ait kalıtsal ozellikler, eşeyli coğalma ile oluşan bireyde ortaya cıkar Boylece canlı ceşitliliği artar Daha guclu bireyler oluşur
3 İnsanda coğalma
İnsanda erkek ureme hucresine sperm dişi ureme hucresine yumurta denir İnsan vucudunda ure me, hucrelerini oluşturan organlar vardır Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur Yumurta hucresi bol sitoplazmalı, buyuk ve hareketsizdir Sperm hucresi ise yumur ta hucrelerine gore kucuk, az sitoplazmalı ve kamcılıdır Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar
Dollenme : Sperm ve yumurta hucre cekirdeklerini birleşmesine dollenme denir dollenme dişinin fallop borularında gercekleşir Dollenmiş yumurtaya zigot denir Dut meyvesi gorunumunde olan bu hucre gru buna morula denir Zigotun mitoz bolunme sonucu gelişimini surdurduğu, ilk yedi haftalık evredeki hali ne embriyo denir Bu evreden sonra embriyo kucuk, bir insan minyaturu, halini alır Yedinci haftadan do ğuma kadar gecen surede canlıya fetus (cenin) denir
Embriyonun Gelişiminde Plasentanın Rolu : Embriyoyu dol yatağına bağlayan, dol yatağı duvar doku larından oluşmuş ozel yapıya plasenta denir Embriyo geliştikce plasenta da buyur Plasenta ile embriyo nun bağlantısı gobek kordonu ile olur Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım gore vlerini plasenta, ile gobek kordonu, gercekleştirir Fetus, dol yatağı, icerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gercekleşir
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi icin hamileliği suresince; Dengeli ve duzenli beslenmeli dir Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli şimi geri kalır Bol proteinli, vitamin ve ozellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince iceren besin ler almalıdır Hamilelik suresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir Hamileler, dok tor izni olmadan ilac almamalılar rontgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yuk kaldırmamalılar dok tor kontrolunde olmalılar
Canlıların ortak ozelliklerinden biri de coğalmadır Belirli buyukluğe ve olgunluğa erişen tum canlılar, nesillerinin devamı icin kendilerine benzer canlılar oluştururlar Bu olaya coğalma denir
Canlılarda eşeysiz ve eşeyli olmak uzere iki ceşit coğalma gorulur
1 Eşeysiz Coğalma
Basit bir coğalma şeklidir İlkel canlılarda gorulur eşeysiz coğalma yumurta yada sperm olmaksı zın yani gametlere gereksinim duyulmadan gercekleştirilen coğalma şeklidir İkiye bolunerek coğalma, cok parcaya bolunerek coğalma, tomurcuklanma ve sporlanma gibi ceşitleri vardır
Bolunme ile coğalma : Bakteri alg, bir hucrelilerden terliksi hayvan, amip ve kamcılı hayvan gibi canlı larda gorulen coğalma şeklidir Hucrenin ikiye bolunmesi ile gercekleşir Bolunmenin temelini mitoz bo lunme oluşturur
Tomurcuklanma ile coğalma : Bira mayası, bazı bir hucreli canlılar, sungerler ve solenterlerde (tatlı su hidrası, mercan) gorulen coğalma şeklidir
Ana canlı vucudunun herhangi bir yerinde zamanla bir cıkıntı oluşur Bu cıkıntının buyuyup geli şerek yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanma denir
Sporla coğalma : Algler, kara yosunları sporla coğalan cok hucreli organizmalardır Sıkma etkeni olan plazmodyumun yaşam dongusunde sporla coğalma gorulur Sporlar uygun koşullarda acılarak gelişir ve yeni canlılar oluşturur Bu şekildeki coğalmaya sporla coğalma denir
Bu eşeysiz coğalma şekillerinden başka yumru ve celikleme şeklinde de coğalmalar vardır Pata tes,yer elması gibi bitkiler yumruları ile coğalır Ayrıca bazı basit yapılı canlılarda yenilenme (rejeneras yon) şeklinde coğalma gorulebilir
Planarya adı verilen, tatlı sularda yaşayan yassı solucanlar enine ve boyuna parcalara kesilirlerse her bir parca gelişerek yeni bir planarya oluşur Deniz yıldızı kopan kollarını yenileyebilir Merkezi disk ten parca almak kaydıyla kopan her kol bir deniz yıldızına donuşebilir
2 Eşeyli coğalma
Sungerler, solucanlar, bocekler, balıklar, surungenler, memeliler eşeyli coğalan hayvanlara ornek tir İnsanlar da eşeyli coğalır Cicekli bitkiler ve kara yosunu, eğrelti otu gibi ciceksiz bitkilerde eşeyli co ğalan bitkilerdir Eşeyli coğalma ile coğalan canlının iki atası bulunur İki ataya ait bu farklı eşey hucrele rinin birleşmesiyle oluşan coğalma şekline eşeyli coğalma denir
Farklı iki ataya ait kalıtsal ozellikler, eşeyli coğalma ile oluşan bireyde ortaya cıkar Boylece canlı ceşitliliği artar Daha guclu bireyler oluşur
3 İnsanda coğalma
İnsanda erkek ureme hucresine sperm dişi ureme hucresine yumurta denir İnsan vucudunda ure me, hucrelerini oluşturan organlar vardır Sperm, er benzerlerinde (testislerde), yumurta, yumurtalıklarda (ovaryumda) oluşur Yumurta hucresi bol sitoplazmalı, buyuk ve hareketsizdir Sperm hucresi ise yumur ta hucrelerine gore kucuk, az sitoplazmalı ve kamcılıdır Kamcı, spermin sıvı organda hareketlerini sağlar
Dollenme : Sperm ve yumurta hucre cekirdeklerini birleşmesine dollenme denir dollenme dişinin fallop borularında gercekleşir Dollenmiş yumurtaya zigot denir Dut meyvesi gorunumunde olan bu hucre gru buna morula denir Zigotun mitoz bolunme sonucu gelişimini surdurduğu, ilk yedi haftalık evredeki hali ne embriyo denir Bu evreden sonra embriyo kucuk, bir insan minyaturu, halini alır Yedinci haftadan do ğuma kadar gecen surede canlıya fetus (cenin) denir
Embriyonun Gelişiminde Plasentanın Rolu : Embriyoyu dol yatağına bağlayan, dol yatağı duvar doku larından oluşmuş ozel yapıya plasenta denir Embriyo geliştikce plasenta da buyur Plasenta ile embriyo nun bağlantısı gobek kordonu ile olur Gelişmekte olan embriyonun beslenme sonulum ve boşaltım gore vlerini plasenta, ile gobek kordonu, gercekleştirir Fetus, dol yatağı, icerisinde, gelişimini tamamladıktan sonra doğum olayı gercekleşir
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olabilmesi icin hamileliği suresince; Dengeli ve duzenli beslenmeli dir Hamile bir bayanın beslenmesi bebeği gelişimini etkiler Yetersiz beslenen hamilelerde bebeğin geli şimi geri kalır Bol proteinli, vitamin ve ozellikle demir, kalsiyum gibi mineralleri yeterince iceren besin ler almalıdır Hamilelik suresince gaz yapıcı, fazla şekerli ve yağlı yiyecekler yenmelidir Hamileler, dok tor izni olmadan ilac almamalılar rontgen ışıklarına maruz kalmamalılardır Ağır yuk kaldırmamalılar dok tor kontrolunde olmalılar