Dulkadiroğulları Beyliği ve MimarisiDulkadiroğulları Beyliği Mimarisi Hakkında Bilgi
Dulkadiroğulları Beyliği Mimarisi
Elbistan ve Maras civarinda 1337-1522 yılları arasında hüküm sürmüş olan bir Türkmen beyliğidir. Beyliğe adını vermiş olan Dulkadirli Türkmenleri Oguzlar'ın Bozok koluna mensupturlar. Dulkadirli halkini teskil eden Bozok Türkmenleri Oguzlarin Bayat, Avsar ve Beydilli boylarından idiler.
Maras, Elbistan ve Kayseri gibi Anadolu'nun önemli yerlesim merkezlerinde iki yüzyıl kadar hüküm sürmüş olan Dulkadirogullari zamanından gönümüze pek çok mimarî eser kalmıştır. Bunların en önemlileri cami, mescid, medrese, türbe, köprü, zaviye ve kale gibi yapılardır. Dulkadirogullari'nin yaptirmis oldugu bu dinî ve sosyal müesseseler Anadolu Selçuklu eserlerinin bir devamı niteliğindedir.
Maras'ta bulunan Ulu Camii, Pinarbasi Hazran köyünde mescid, Zamanti kalesi yanindaki mescid ve zaviye gibi mimari eserler ise Dulkadirli beyi Süleyman Bey (1442-1454) tarafindan yaptırılmıştır.
DULKADİRLİLERİN MİMARİ ESERLERİ
Dulkadiroğulları Beyliklerini kurup geniş bir alanda hüküm sürmeye başlayınca, bir devlet hassasiyetinde, kanun, eğitim, imar, inşa ve din işlerinde çeşitli faaliyetlerde bulunmuş ve önemli eserler vücuda getirmişlerdir.
Günümüze gelen (ve maalesef gelemeyen) bir kısım mimari eserleri zikretmeden önce, Alaüddevle’nin Kanunnameleri’ni hatırlatmak yerinde olur. Bu kanunnameler, gerçekten bölge halkının huzur içinde yaşamasını sağlayan önemli kanunlardan oluşuyordu. Öyle ki, Şehsuvaroğlu Ali Bey’in öldürülmesinden sonra, isyan eden bölge halkı, Osmanlılar tarafından, yine aynı kanunlar uygulanmak suretiyle teskin edilmişlerdir…
Mimari eserlerine gelince:
Hemen hemen hüküm sürdükleri bütün önemli şehir ve kasabalarda çeşitli camiler, medreseler, tekkeler, zaviyeler, imaretler yaptırmışlar, kaleleri tamir edip köprüler inşa etmişlerdir.
Elbistan’daki Ulu Camii, Ümmet Baba Camii ve türbesi ile Çarşı Camii hakkında geniş bilgi bu bölümün sonunda verilecektir. Buraya, Dulkadirliler’in yaptırmış olduğu önemli eserleri sıralamak gerekirse;
1. Adıyaman Ulu Camii,
2. Adana/Bahçe Ağa Bey Camii,
3. Çandır Şahruh Bey Mescidi,
4. Darende Ulu Camii,
5. Darende Dânâ Bey Mescidi,
6. Gaziantep Alaüddevle (Aladola) Camii,
7. Gemerek Şahruh Bey Mescidi,
8. Kadirli Ala Camii,
9. Maraş Hatuniye (Şems Hatun) Camii,
10. Maraş Haznedarlı Camii,
11. Maraş Ulu Camii,
12. Maraş İklime Hatun Camii…
13. Maraş Taş Medrese,
14. Kayseri Hatuniye (Şamiler) Medresesi,
15. (Ayrıca şimdi bulunmayan) Maraş’ta İmaret, Bağdadiye, Kadı (Begtunlu); Elbistan’da Hatuniye (Sa’diye), Kadirli’de Kasım Bey, Kudüs’te Gadiriye (Kadiriye) Medresesi…
16. Çandır’da Şah Sultan Hatun Türbesi,
17. Hacı Bektaş’ta Balım Sultan Türbesi,
18. Maraş’ta Taş Medrese yanındaki Türbe,
19. Maraş Hatunîye Camii altındaki Türbe,
20. Maraş İklime Hatun Mescidi’ne bitişik Türbe,
21. Pazarören Koçcağız’da Süleyman Bey Türbesi…
22. Kızılırmak üzerindeki Şahruh Köpküsü (Sivas/Gemerek’e 13 km kuzeybatıdadır. 1538-1539’da, -Şahruh Bey’in yaptırdığı köprüyü- oğlu Mehmed Han yenilemiştir. 8 gözlüdür, uzunluğu 155 m. genişliği 5.5 metredir)
23. Afın’daki Eshab-ı Kehf Külliyesi’ne ek yapı (Camiinin doğusundaki vadiye doğru uzanan altlı üstlü iki bölümdür. Her bölüm üçer odalıdır.) Ayrıca bu külliyeyi de baştan başa tamir ettirmişlerdir.
24. Kırşehir Ahi Evran Zaviye ve Türbesi,
25. Erzurum/ Hasankale (Pasinler) Ilıcaları,
26. Harput Kalesi. Önemli ölçüde tamir edilmiştir.
27. Maraş Kalesi. Zaman zaman gerekli ölçülerde tamir edilmiştir.
28. Kayseri Kalesi. Önemli ölçüde tamir edilmiştir.
29.Kayseri Zamantı Tomarza’da bulunan Gülveren Köyünde Zaviye.
Ayrıca, basit yapılarından dolayı günümüzü çok azı ulaşmış veya harabeleri kalmış bir kısım zaviyelerin adları da şunlardır:
Karadede, Bumdede, Çomak Baba, İsa Baba, Omuzu Güçlü, Said el-Aziz, Seyyid Mahzun, Ulu Camii, Maraş-Ümmet Dede, Osman Dede, Mihriban, Afşin-Dede Baba, Ahiviran’da, Akaralya Köyünde, Baskir Köyünde, Çandır’da, Çokviren Köyünde, Dirikliviran, Dilekli, Diraz, Dönercik, Ebruk, Firak, Göynük, Gülliviran, Gümüşgün, Hamamcicili, Hazran, Kelamin, Kesikviran, Melcuk, Melikgazi, Muradiz, Kara Hait, Karagözü Kızancık, Kızılyün, Kulandas, Saldırık, Sekeş, Serhor, Tanjin, Tahta Lasun, Tanil Alanı, Terli, Zeyniye, Kara Tanil köylerinde zaviyeler (Zaviye; küçük tekke demektir. Tekke; Tarikat mensuplarının ibadet ve zikir yaptığı yere denir.)
Ayrıca; Akdağ Şahverdi Fakih, Ali Köyünde Erbağ, Baltı çevresinde Yusuf Abdal, Gedük yöresinde Seyyid Selahaddin, Akdağ yöresinde Kılıç Abdal ve Ali Derviş, Boğazlıyan’da Yol Kulu, Karadere’de, Yukarı Konak’ta, Aşağı Konak’ta Yunus Halife ve Yolageldi zaviyeleri zikredilebilir.
Dulkadiroğulları Beyliği Mimarisi
Elbistan ve Maras civarinda 1337-1522 yılları arasında hüküm sürmüş olan bir Türkmen beyliğidir. Beyliğe adını vermiş olan Dulkadirli Türkmenleri Oguzlar'ın Bozok koluna mensupturlar. Dulkadirli halkini teskil eden Bozok Türkmenleri Oguzlarin Bayat, Avsar ve Beydilli boylarından idiler.
Maras, Elbistan ve Kayseri gibi Anadolu'nun önemli yerlesim merkezlerinde iki yüzyıl kadar hüküm sürmüş olan Dulkadirogullari zamanından gönümüze pek çok mimarî eser kalmıştır. Bunların en önemlileri cami, mescid, medrese, türbe, köprü, zaviye ve kale gibi yapılardır. Dulkadirogullari'nin yaptirmis oldugu bu dinî ve sosyal müesseseler Anadolu Selçuklu eserlerinin bir devamı niteliğindedir.
Maras'ta bulunan Ulu Camii, Pinarbasi Hazran köyünde mescid, Zamanti kalesi yanindaki mescid ve zaviye gibi mimari eserler ise Dulkadirli beyi Süleyman Bey (1442-1454) tarafindan yaptırılmıştır.
DULKADİRLİLERİN MİMARİ ESERLERİ
Dulkadiroğulları Beyliklerini kurup geniş bir alanda hüküm sürmeye başlayınca, bir devlet hassasiyetinde, kanun, eğitim, imar, inşa ve din işlerinde çeşitli faaliyetlerde bulunmuş ve önemli eserler vücuda getirmişlerdir.
Günümüze gelen (ve maalesef gelemeyen) bir kısım mimari eserleri zikretmeden önce, Alaüddevle’nin Kanunnameleri’ni hatırlatmak yerinde olur. Bu kanunnameler, gerçekten bölge halkının huzur içinde yaşamasını sağlayan önemli kanunlardan oluşuyordu. Öyle ki, Şehsuvaroğlu Ali Bey’in öldürülmesinden sonra, isyan eden bölge halkı, Osmanlılar tarafından, yine aynı kanunlar uygulanmak suretiyle teskin edilmişlerdir…
Mimari eserlerine gelince:
Hemen hemen hüküm sürdükleri bütün önemli şehir ve kasabalarda çeşitli camiler, medreseler, tekkeler, zaviyeler, imaretler yaptırmışlar, kaleleri tamir edip köprüler inşa etmişlerdir.
Elbistan’daki Ulu Camii, Ümmet Baba Camii ve türbesi ile Çarşı Camii hakkında geniş bilgi bu bölümün sonunda verilecektir. Buraya, Dulkadirliler’in yaptırmış olduğu önemli eserleri sıralamak gerekirse;
1. Adıyaman Ulu Camii,
2. Adana/Bahçe Ağa Bey Camii,
3. Çandır Şahruh Bey Mescidi,
4. Darende Ulu Camii,
5. Darende Dânâ Bey Mescidi,
6. Gaziantep Alaüddevle (Aladola) Camii,
7. Gemerek Şahruh Bey Mescidi,
8. Kadirli Ala Camii,
9. Maraş Hatuniye (Şems Hatun) Camii,
10. Maraş Haznedarlı Camii,
11. Maraş Ulu Camii,
12. Maraş İklime Hatun Camii…
13. Maraş Taş Medrese,
14. Kayseri Hatuniye (Şamiler) Medresesi,
15. (Ayrıca şimdi bulunmayan) Maraş’ta İmaret, Bağdadiye, Kadı (Begtunlu); Elbistan’da Hatuniye (Sa’diye), Kadirli’de Kasım Bey, Kudüs’te Gadiriye (Kadiriye) Medresesi…
16. Çandır’da Şah Sultan Hatun Türbesi,
17. Hacı Bektaş’ta Balım Sultan Türbesi,
18. Maraş’ta Taş Medrese yanındaki Türbe,
19. Maraş Hatunîye Camii altındaki Türbe,
20. Maraş İklime Hatun Mescidi’ne bitişik Türbe,
21. Pazarören Koçcağız’da Süleyman Bey Türbesi…
22. Kızılırmak üzerindeki Şahruh Köpküsü (Sivas/Gemerek’e 13 km kuzeybatıdadır. 1538-1539’da, -Şahruh Bey’in yaptırdığı köprüyü- oğlu Mehmed Han yenilemiştir. 8 gözlüdür, uzunluğu 155 m. genişliği 5.5 metredir)
23. Afın’daki Eshab-ı Kehf Külliyesi’ne ek yapı (Camiinin doğusundaki vadiye doğru uzanan altlı üstlü iki bölümdür. Her bölüm üçer odalıdır.) Ayrıca bu külliyeyi de baştan başa tamir ettirmişlerdir.
24. Kırşehir Ahi Evran Zaviye ve Türbesi,
25. Erzurum/ Hasankale (Pasinler) Ilıcaları,
26. Harput Kalesi. Önemli ölçüde tamir edilmiştir.
27. Maraş Kalesi. Zaman zaman gerekli ölçülerde tamir edilmiştir.
28. Kayseri Kalesi. Önemli ölçüde tamir edilmiştir.
29.Kayseri Zamantı Tomarza’da bulunan Gülveren Köyünde Zaviye.
Ayrıca, basit yapılarından dolayı günümüzü çok azı ulaşmış veya harabeleri kalmış bir kısım zaviyelerin adları da şunlardır:
Karadede, Bumdede, Çomak Baba, İsa Baba, Omuzu Güçlü, Said el-Aziz, Seyyid Mahzun, Ulu Camii, Maraş-Ümmet Dede, Osman Dede, Mihriban, Afşin-Dede Baba, Ahiviran’da, Akaralya Köyünde, Baskir Köyünde, Çandır’da, Çokviren Köyünde, Dirikliviran, Dilekli, Diraz, Dönercik, Ebruk, Firak, Göynük, Gülliviran, Gümüşgün, Hamamcicili, Hazran, Kelamin, Kesikviran, Melcuk, Melikgazi, Muradiz, Kara Hait, Karagözü Kızancık, Kızılyün, Kulandas, Saldırık, Sekeş, Serhor, Tanjin, Tahta Lasun, Tanil Alanı, Terli, Zeyniye, Kara Tanil köylerinde zaviyeler (Zaviye; küçük tekke demektir. Tekke; Tarikat mensuplarının ibadet ve zikir yaptığı yere denir.)
Ayrıca; Akdağ Şahverdi Fakih, Ali Köyünde Erbağ, Baltı çevresinde Yusuf Abdal, Gedük yöresinde Seyyid Selahaddin, Akdağ yöresinde Kılıç Abdal ve Ali Derviş, Boğazlıyan’da Yol Kulu, Karadere’de, Yukarı Konak’ta, Aşağı Konak’ta Yunus Halife ve Yolageldi zaviyeleri zikredilebilir.
