kayac hakkında ansiklopedik bilgi
Kayaclar hakkında bilgiler
kayac hakkında ansiklopedik bilgi
Kayac, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş butundur Granit ve bazalt ceşitli minerallerden, kumtaşı değişik ozelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaclardır
Yerkabuğunu oluşturan 3 temel kayac turu vardır:
Tortul
Magmatik
Metamorfik (Başkalaşım)
Magmatik kayac yerin derinliklerinde bulunan ceşitli elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yuzeyde katılaşması sonucu oluşur Metamorfik kayaclar var olan magmatik ya da tortul kayacın yuksek sıcaklık ve basınc altında değişime uğraması sonucu oluşur Tortul kayaclar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayacların ayrışması, aşınması ve bir cokelme havzasında birikmesi ve ardından taşlaşması sonucu oluşur Magmatik ve metamorfik kayaclar tum yer yuvarının yuzde 95'ini meydana getirmesine karşın yer kabuğunun sadece yuzde 25'lik kısmını oluşturur
Kayaclar surekli dongu halindedir Bir magmatik kayac sıcaklık veveya basınc altında metamorfik kayaca, metamorfik bir kayac sıcaklıkla eriyerek magmaya ardından da magmatik kayaca, hem magmatik kayac hem de metamorfik kayac ayrışarak tortul kayaca donuşur Buna kayac dongusu (bak Kayac Dongusu) adı verilir
Kayaclar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayac uzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, collerin ve denizlerin değişik bolgelerinde farklı tortulların cokertilmesi, yeryuzunun değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla butun yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı duzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayacların oluşumu bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Boylece kayaclar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
1 Tortul Kayaclar
Su ve ruzgar yeryuzunu değiştirebilir Bu kuvvetler, kayacları kırarak, kucuk parcalara ayırır Bu partikuller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, kucuk parcacıklar toparlanarak, basınc altında cimentolaşıp daha buyuk kayacları meydana getirirler Bu kayaclar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaclardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaclar, bircok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaclar tum yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yuzde 75'ini meydana getirir Tortul kayacların yuzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayacların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak uzere uc tipi vardır:
Kırıntılı tortul kayaclar
Organik tortul kayaclar Kimyasal tortul kayaclar 11 Kırıntılı Tortul Kayaclar Ceşitli buyuklukteki taş ve mineral parcalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını cokelmeleriyle meydana gelen taneli kayaclardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle cimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu cimentolu kayaclar kum taşı, kirec taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından cimentosuz tortul kayaclar oluşur
Kırıntılı tortul kayaclar tane capı 2 mm'den buyuk ve cakıl, moloz, konglomera gibi kayaclardır 2 mm'den 0,2 mm'ye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaclardır Tane capı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye kadar olan kısım mil ondan daha kucukler genellikle mil+kil şeklinde gecer organik tortullar ceşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun surede oluşan kayaclardan biridir Ozellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
12 Organik Tortul Kayaclar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayac turleri vardır
13 Kimyasal Tortul Kayaclar
Dolgun eriyiklerin cokelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kirecli ve demirli oolitler, kapalı gollerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35'i kadar kirec taşları oluşturur Kirec taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kirec yapımında ve doşemecilikte, celik sanayiinde ve ilac sanayiinde kullanılır
2 Magmatik Kayaclar
Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryuzunde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaclar genel olarak kristallerde oluşmuş kutle halindeki kayaclardır Bu tur kayaclar Dunya uzerinde cok fazla değildir
Bu kayaclar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65'ini oluştururlar Kokenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayac veya katılaşım kayacları adı verilir
Plutonik kayaclar (derinlik kayacları)
Volkanik kayaclar (yuzey kayacları)
Damarlı kayaclar
21 Plutonik Kayaclar (Derinlik Kayacları)
Bunlar yalnızca kayacların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaclardır Granit ornek verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği icin tam kristalli kayaclardır Kristalleşme dıştan iceriye doğru yavaş yavaş devam eder
22 Volkanik Kayaclar (Yuzey Kayacları)
Bu kayaclara yuzey kayacları da denir Bunlar yarı kristalli coğu kez gozle gorulebilen ceşitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur icinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt ornek verilebilir İc puskuruk ve dış puskuruk olmak uzere 2'ye ayrılır
23 Damarlı Kayaclar
Derinlik kayacları ile yuzey kayacları arasında bir geciş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Diğer kayacların yarık ve catlaklarında yer alır Genellikle iceriği silikatlerden oluşur
3 Metamorfik (Başkalaşım) Kayaclar
Tortul veya magmatik kayacların sıcaklık, basınc, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hukum suren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaclarda meydana gelen transformasyon olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınc altında dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınc değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, başkalaşım gercekeleşmiştir Komur yanardağ patlaması nedeniyle başkalaşıma uğrarsa ya da magmayla karşılaşırsa elmasa donuşur
Kayaclar hakkında bilgiler
kayac hakkında ansiklopedik bilgi
Kayac, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş butundur Granit ve bazalt ceşitli minerallerden, kumtaşı değişik ozelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaclardır
Yerkabuğunu oluşturan 3 temel kayac turu vardır:
Tortul
Magmatik
Metamorfik (Başkalaşım)
Magmatik kayac yerin derinliklerinde bulunan ceşitli elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yuzeyde katılaşması sonucu oluşur Metamorfik kayaclar var olan magmatik ya da tortul kayacın yuksek sıcaklık ve basınc altında değişime uğraması sonucu oluşur Tortul kayaclar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayacların ayrışması, aşınması ve bir cokelme havzasında birikmesi ve ardından taşlaşması sonucu oluşur Magmatik ve metamorfik kayaclar tum yer yuvarının yuzde 95'ini meydana getirmesine karşın yer kabuğunun sadece yuzde 25'lik kısmını oluşturur
Kayaclar surekli dongu halindedir Bir magmatik kayac sıcaklık veveya basınc altında metamorfik kayaca, metamorfik bir kayac sıcaklıkla eriyerek magmaya ardından da magmatik kayaca, hem magmatik kayac hem de metamorfik kayac ayrışarak tortul kayaca donuşur Buna kayac dongusu (bak Kayac Dongusu) adı verilir
Kayaclar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayac uzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, collerin ve denizlerin değişik bolgelerinde farklı tortulların cokertilmesi, yeryuzunun değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla butun yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı duzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayacların oluşumu bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Boylece kayaclar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
1 Tortul Kayaclar
Su ve ruzgar yeryuzunu değiştirebilir Bu kuvvetler, kayacları kırarak, kucuk parcalara ayırır Bu partikuller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, kucuk parcacıklar toparlanarak, basınc altında cimentolaşıp daha buyuk kayacları meydana getirirler Bu kayaclar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaclardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaclar, bircok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir Tortul kayaclar tum yeryuvarının %5'ini, yer kabuğunun ise yuzde 75'ini meydana getirir Tortul kayacların yuzde 95'i suda oluşmuştur
Tortul kayacların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak uzere uc tipi vardır:
Kırıntılı tortul kayaclar
Organik tortul kayaclar Kimyasal tortul kayaclar 11 Kırıntılı Tortul Kayaclar Ceşitli buyuklukteki taş ve mineral parcalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını cokelmeleriyle meydana gelen taneli kayaclardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle cimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu cimentolu kayaclar kum taşı, kirec taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından cimentosuz tortul kayaclar oluşur
Kırıntılı tortul kayaclar tane capı 2 mm'den buyuk ve cakıl, moloz, konglomera gibi kayaclardır 2 mm'den 0,2 mm'ye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaclardır Tane capı 0,2 mm'den 0,02 m^'ye kadar olan kısım mil ondan daha kucukler genellikle mil+kil şeklinde gecer organik tortullar ceşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun surede oluşan kayaclardan biridir Ozellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
12 Organik Tortul Kayaclar
Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşurSilisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayac turleri vardır
13 Kimyasal Tortul Kayaclar
Dolgun eriyiklerin cokelmesi sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kirecli ve demirli oolitler, kapalı gollerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35'i kadar kirec taşları oluşturur Kirec taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kirec yapımında ve doşemecilikte, celik sanayiinde ve ilac sanayiinde kullanılır
2 Magmatik Kayaclar
Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryuzunde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaclar genel olarak kristallerde oluşmuş kutle halindeki kayaclardır Bu tur kayaclar Dunya uzerinde cok fazla değildir
Bu kayaclar magmanın soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelirler Yer kabuğunun yaklaşık olarak % 65'ini oluştururlar Kokenlerini magma teşkil ettiğinden bunlara magmatik kayac veya katılaşım kayacları adı verilir
Plutonik kayaclar (derinlik kayacları)
Volkanik kayaclar (yuzey kayacları)
Damarlı kayaclar
21 Plutonik Kayaclar (Derinlik Kayacları)
Bunlar yalnızca kayacların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaclardır Granit ornek verilebilir Magmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği icin tam kristalli kayaclardır Kristalleşme dıştan iceriye doğru yavaş yavaş devam eder
22 Volkanik Kayaclar (Yuzey Kayacları)
Bu kayaclara yuzey kayacları da denir Bunlar yarı kristalli coğu kez gozle gorulebilen ceşitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur icinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt ornek verilebilir İc puskuruk ve dış puskuruk olmak uzere 2'ye ayrılır
23 Damarlı Kayaclar
Derinlik kayacları ile yuzey kayacları arasında bir geciş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Diğer kayacların yarık ve catlaklarında yer alır Genellikle iceriği silikatlerden oluşur
3 Metamorfik (Başkalaşım) Kayaclar
Tortul veya magmatik kayacların sıcaklık, basınc, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hukum suren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaclarda meydana gelen transformasyon olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınc altında dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınc değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, başkalaşım gercekeleşmiştir Komur yanardağ patlaması nedeniyle başkalaşıma uğrarsa ya da magmayla karşılaşırsa elmasa donuşur
