Kayac nedir, nasıl oluşur?
Kayac, mineral topluluklara verilen isim Ceşitli mineralleri veya taş parcacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir
Granit ve bazalt ceşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaclardır
Kayacların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir ceşit belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu ceşit kayac uzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, collerde ve denizlerin değişik bolgelerinde farklı tortulların cokertilmesi, yeryuzunun değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla butun yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı duzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayacların oluşumu bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Boylece kayaclar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
Tortul kayaclar değiştirSu ve ruzgar yeryuzunu değiştirebilir Bu kuvvetler, kayacları kırarak, kucuk kayacları taşır Bu partikuller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, kucuk parcacıklar toparlanarak, basınc altında cimentolaşıp, daha buyuk kayacları meydana getirirler Bu kayaclar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaclardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaclar, bircok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir
Tortul kayacların dort tipi vardır:
Parcalı kayaclar: Bu kayaclar ruzgar ve su gibi mekanik etkilerle; kayacların kırılarak, taşınması veya kucuk parcaların, başka yerlerde toplanmasıyla oluşur Kum taşı, cakıl taşı bunun ornekleridir Buharlaşma: Su, sadece kayacları kırarak kucuk parcaları taşımaz Ayrıca su, bircok minerallerin uzerinden akarken, onları cozer Daha sonra, su buharlaştığında, bu mineraller, burada kalarak kayacları oluşturur Pamukkale, bu tipin iyi bir orneğidir Organik Kayaclar: Suda yaşayan bircok organizmalar, kabuğa sahiptir Bu organizmalar, olduğunde, geride kabukları kalır Bu kabuklar, birikerek kayacları oluşturur Taş komuru ve linyit bunun ornekleridir Kimyasal Kayaclar: Su buharlaştığında, icindeki mineraller cokelerek birikir Fakat bazı mineraller, su buharlaşmadan cokelebilir Her madde, suda cozunebilirliğe sahiptir Sudaki bir maddenin varlığı, diğer bir maddenin cozulebilirliğini etkileyebilir Bir mineral, saf suda cozunebilir olduğu halde, deniz suyunda cozunemez olabilir Tuz ve diğer mineraller, başka minerallerin cozunurluğunu duşurur Bu nedenle, tatlı suda cozulmeyen mineraller, denizlere ulaşarak denize karışır Yeraltı akımları, bu işlemi hızlandırır Bu mineraller, tabakaların tabanına cokelir Daha buyuk ağır partikuller, alt tabakaları, daha hafif partikuller ise, ust tabakaları oluşturur Su basıncı, kayac oluşum surecini hızlandırır Bir tortul kayac, yukarıdaki kayac sınıflarından, birden fazlasına ait olabilir Orneğin, bir kayac, organik esaslı olduğu halde, denizde kimyasal işlemle oluşabilir
Kırıntılı tortul kayaclar
Ceşitli buyuklukteki taş ve mineral parcalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını cokelmeleriyle meydana gelen taneli kayaclardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle cimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu cimentolu kayaclar kum taşı, kirec taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından cimentosuz tortul kayaclar oluşur
Kırıntılı tortul kayaclar tane capı 2 mmden buyuk ve cakıl, moloz, konglomera gibi kayaclardır 2 mmden 0,2 mmye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaclardır Tane capı 0,2 mmden 0,02 m^ye kadar olan kısım mil ondan daha kucukler genellikle mil+kil şeklinde gecer
organik tortullar ceşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun surede oluşan kayaclardan biridir Ozellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
Kimyasal tortul kayaclar
Dolgun eriyiklerden cokelme sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kirecli ve demirli oolitler, kapalı gollerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35′i kadar kirec taşları oluşturur Kirec taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kirec yapımında ve doşemecilikte, celik sanayiinde ve ilac sanayiinde kullanılır
Magmatik kayaclar
Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan mağmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryuzunde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaclar genel olarak kristallerde oluşmuş kutle halindeki kayaclardırBu tur kayaclar dunya uzerinde cok fazla değildir
Plutonik kayaclar (Derinlik kayacları)
Bunlar yalnızca kristallerde oluşmuş, iri kristalli kayaclardır Granit ornek verilebilir Mağmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği icin tam kristalli kayaclardır
Volkanik kayaclar (Yuzey kayacları)
Bu kayaclara yuzey kayacları da denir Bunlar yarı kristalli coğu kez gozle gorulebilen ceşitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur icinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt ornek verilebilir
Damar kayaclar
Derinlik kayacları ile yuzey kayacları arasında bir geciş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Diğer kayacların yarık ve catlaklarında yer alır genellikle iceriği silikatlerden oluşur
Başkalaşım kayacları
Tortul veya magmatik kayacların sıcaklık, basınc, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar genellikle kristallerin şiştozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karateristiktirler Metomorfizma yer kabuğunun derinliklerinde hukum suren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaclarda meydana gelen transformasyonu olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınc altında dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınc değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde de değişme olur Mineral aynı kimyasal bileşimde başka bir duyarlı minerallere donuşur
Kayac, mineral topluluklara verilen isim Ceşitli mineralleri veya taş parcacıklarının veya tek bir mineralin fazla sayıda birikmesinden meydana gelir
Granit ve bazalt ceşitli minerallerdeki kum taşı, değişik kum tanelerinden, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaclardır
Kayacların oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir ceşit belgelerdir Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu ceşit kayac uzerinde izlenmiştir Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır
Bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, collerde ve denizlerin değişik bolgelerinde farklı tortulların cokertilmesi, yeryuzunun değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla butun yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı duzende oluşmuştur Yani eski jeolojik devirlere ait kayacların oluşumu bugun yeryuzunde hukum suren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir Boylece kayaclar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar
Tortul kayaclar değiştirSu ve ruzgar yeryuzunu değiştirebilir Bu kuvvetler, kayacları kırarak, kucuk kayacları taşır Bu partikuller farklı yerlerde yerleşirler Buralarda, kucuk parcacıklar toparlanarak, basınc altında cimentolaşıp, daha buyuk kayacları meydana getirirler Bu kayaclar, genellikle suda oluşur ve magmatik kayaclardan daha yumuşaktırlar Tortul kayaclar, bircok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir
Tortul kayacların dort tipi vardır:
Parcalı kayaclar: Bu kayaclar ruzgar ve su gibi mekanik etkilerle; kayacların kırılarak, taşınması veya kucuk parcaların, başka yerlerde toplanmasıyla oluşur Kum taşı, cakıl taşı bunun ornekleridir Buharlaşma: Su, sadece kayacları kırarak kucuk parcaları taşımaz Ayrıca su, bircok minerallerin uzerinden akarken, onları cozer Daha sonra, su buharlaştığında, bu mineraller, burada kalarak kayacları oluşturur Pamukkale, bu tipin iyi bir orneğidir Organik Kayaclar: Suda yaşayan bircok organizmalar, kabuğa sahiptir Bu organizmalar, olduğunde, geride kabukları kalır Bu kabuklar, birikerek kayacları oluşturur Taş komuru ve linyit bunun ornekleridir Kimyasal Kayaclar: Su buharlaştığında, icindeki mineraller cokelerek birikir Fakat bazı mineraller, su buharlaşmadan cokelebilir Her madde, suda cozunebilirliğe sahiptir Sudaki bir maddenin varlığı, diğer bir maddenin cozulebilirliğini etkileyebilir Bir mineral, saf suda cozunebilir olduğu halde, deniz suyunda cozunemez olabilir Tuz ve diğer mineraller, başka minerallerin cozunurluğunu duşurur Bu nedenle, tatlı suda cozulmeyen mineraller, denizlere ulaşarak denize karışır Yeraltı akımları, bu işlemi hızlandırır Bu mineraller, tabakaların tabanına cokelir Daha buyuk ağır partikuller, alt tabakaları, daha hafif partikuller ise, ust tabakaları oluşturur Su basıncı, kayac oluşum surecini hızlandırır Bir tortul kayac, yukarıdaki kayac sınıflarından, birden fazlasına ait olabilir Orneğin, bir kayac, organik esaslı olduğu halde, denizde kimyasal işlemle oluşabilir
Kırıntılı tortul kayaclar
Ceşitli buyuklukteki taş ve mineral parcalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını cokelmeleriyle meydana gelen taneli kayaclardır Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle cimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu cimentolu kayaclar kum taşı, kirec taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından cimentosuz tortul kayaclar oluşur
Kırıntılı tortul kayaclar tane capı 2 mmden buyuk ve cakıl, moloz, konglomera gibi kayaclardır 2 mmden 0,2 mmye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaclardır Tane capı 0,2 mmden 0,02 m^ye kadar olan kısım mil ondan daha kucukler genellikle mil+kil şeklinde gecer
organik tortullar ceşitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eşliğinde fosilleşip başkalaşmalarıyla oluşurlar En uzun surede oluşan kayaclardan biridir Ozellikle bitki fosillerinin oluştuğu alanlarda yoğunlukta olmaktadırlar
Kimyasal tortul kayaclar
Dolgun eriyiklerden cokelme sonucu meydana gelirler Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kirecli ve demirli oolitler, kapalı gollerin kenarlarındaki tuz oluşumları su kaynakları etrafındaki traverten oluşumları %35′i kadar kirec taşları oluşturur Kirec taşları yapı taşı, stabilize malzeme, kirec yapımında ve doşemecilikte, celik sanayiinde ve ilac sanayiinde kullanılır
Magmatik kayaclar
Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan mağmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryuzunde aniden soğuması ile oluşurlar Bu kayaclar genel olarak kristallerde oluşmuş kutle halindeki kayaclardırBu tur kayaclar dunya uzerinde cok fazla değildir
Plutonik kayaclar (Derinlik kayacları)
Bunlar yalnızca kristallerde oluşmuş, iri kristalli kayaclardır Granit ornek verilebilir Mağmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği icin tam kristalli kayaclardır
Volkanik kayaclar (Yuzey kayacları)
Bu kayaclara yuzey kayacları da denir Bunlar yarı kristalli coğu kez gozle gorulebilen ceşitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur icinde dağılmış serpilmiş durumda bulunurlar Andezit ve bazalt ornek verilebilir
Damar kayaclar
Derinlik kayacları ile yuzey kayacları arasında bir geciş safhasını oluşturur Mikro kristallerdir Diğer kayacların yarık ve catlaklarında yer alır genellikle iceriği silikatlerden oluşur
Başkalaşım kayacları
Tortul veya magmatik kayacların sıcaklık, basınc, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar genellikle kristallerin şiştozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karateristiktirler Metomorfizma yer kabuğunun derinliklerinde hukum suren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaclarda meydana gelen transformasyonu olayıdır Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınc altında dengeli durumdadırlar Eğer sıcaklık ve basınc değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde de değişme olur Mineral aynı kimyasal bileşimde başka bir duyarlı minerallere donuşur
