SOSYOLOJİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ
Şimdiye kadar sosyolojinin sosyal bir bilim olduğunu vurguladık. Ancak insanı ve toplum olaylarını inceleyen tek bilim dalı sosyoloji ve onun değişik dalları değildir. Tarih, psikoloji, ekonomi, antropoloji, etnoloji, siyaset, hukuk, coğrafya gibi bilimler de toplum ve insanla ilgilenir. Toplumsal gerçek hakkında bilgi elde etme sürecinde bilimlerin hepsi birbirleriyle etkileşim içindedir. Neden farklı bilim dalları vardır? Toplumsal gerçekliği ve insanı tüm yönleriyle ve bir bütün olarak incelemek olanaklı değildir. Bu nedenle her bilim dalı insanın ya da toplumun bir yönünü ele alır. Ayrıca her bilimin ortak amaçları olmakla birlikte kendine özgü amaçları da vardır. Sosyolojinin diğer bilimlerle ilişkileri, benzerlikleri ve farklılıkları nelerdir? Şimdi sosyolojinin yakın ilişkide olduğu başlıca bilimlerin neler olduğunu görelim.
1. Sosyoloji - Tarih
Tarih; toplumlarda yaşanmış geçmişteki olayları yer ve zaman bildirerek ve belgelere dayandırarak açıklayan bir bilimdir. Sosyolojiye göre tarihin farklılığı nedir? Tarih, bir kez yaşanmış bir olayı yani somut ve özel olanı ele alır. Örneğin 1789 Fransız Devrimi, 1923 Türkiye Cumhuriyetinin ilânı gibi olaylarla ilgilenir. Sosyoloji ise işsizlik, göç, kentleşme, toplumsal çözülme gibi sorunları yani soyut ve genel olanı ele alır. Sosyoloji ile tarih arasında nasıl bir benzerlik ve ilişki vardır? Sosyolog, bugünkü toplumsal ilişkileri anlamak için tarihi bir lâboratuvar gibi kullanır. Sosyolog, incelediği konunun tarihsel geçmişini bilmek zorundadır. Tarihsel olaylar arasında sosyolojiyi en çok ilgilendirenler, “toplum yaşamı”nı yönlendiren, “toplumsal değişme”yi hızlandıran olaylardır. Fransız Devrimi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılışı büyük toplumsal olaylardır. Bu toplumsal olayları toplumsal değişme açısından inceleyen sosyoloji tarihe başvurur. Tarih de belli bir toplumsal olayı tanımlayabilmek için bu tür olayların ortaya çıkış nedenlerini genel olarak bilmek zorundadır. Örneğin, tarih toplumsal değişim olgusunu bilmeden Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecini açıklayamaz.
2. Sosyoloji - Psikoloji
Psikoloji; gözlenebilir insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilimdir. Duyum, algı, öğrenme, zekâ, kişilik bilinç vb. psikolojinin konuları arasındadır. Sosyoloji ile psikolojinin farklılıkları nelerdir? Sosyoloji toplumu ve toplumsal ilişkileri incelerken, psikoloji tek insanın davranışlarını ele alır. Psikoloji bireyin davranışlarını merkeze alırken, sosyoloji toplumu merkeze alıp araştırma yapar. Sosyoloji ile psikoloji arasında ne tür benzerlik ve ilişki vardır? Psikoloji de sosyoloji de insanla ilgili bir bilimdir. Psikoloji ve sosyoloji araştırma konularınabirey üzerindeki etkilerini hesaba katmadan doğru bilgi elde edemez. Sosyoloji de aynı şekilde algılayan, düşünen, öğrenen bireyi dikkate almazsa, toplumsal ilişkileri açıklamada yetersiz kalır. Bu ilişkiler sonucunda 20. yüzyılda yeni bir bilim dalı olan “Sosyal Psikoloji” ortaya çıkmıştır. Sosyal psikoloji, bireyi grup içinde ele alan, bireyin grup ile etkilişimini inceleyen bir bilimdir.
3. Sosyoloji - Antropoloji
Antropoloji (insan bilim); insanın kökenini, biyolojik özelliklerini, evrimini, ilkel toplulukları ve kültürlerini inceleyen bir bilimdir. Fiziksel ve kültürel (sosyal) antropoloji olarak ikiye ayrılır. Fiziksel antropoloji, insanın kökenini, evrimini ve biyolojik kökenini inceler. Fiziksel antropoloji biyoloji ile yoğun etkileşim içinde olan bir alandır. Kültürel antropoloji, farklı kültürler arasındaki benzerlikleri, farklılıkları ve bu kültürlerin değişimlerini inceler. Kültürel antropoloji “sosyal antropoloji olarak da adlandırılır. Sosyoloji ile antropoloji arasındaki temel fark nedir? Sosyoloji günümüz toplumlarını inceleme konusu edinirken antropoloji insanın kökenini, evrimini ve ilkel toplulukları konu edinir. Sosyoloji, günümüz toplumlarını, kültürünü açıklamaya çalışırken kültürü ve kültür tarihini ele almak zorundadır. Bu durumda sosyoloji kültürel antropolojinin verilerinden yararlanmak zorundadır. Antropoloji, araştırmalarında olayların genel olarak nedenlerini bilmek zorundadır. Örneğin, antropoloji ilkel bir toplulukta aileyi incelerken, genel olarak aile kurumu hakkında bilgi sahibi olmak zorundadır. Bu bilgiyi de alacağı bilim sosyolojidir. Sosyologlar toplumların tarihsel süreç içindeki değişimini ortaya koymak için antropolojinin verilerinden yararlanır.
4. Sosyoloji - Hukuk
Hukuk; bireylerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini düzenleyen ve uyulması zorunlu olan yazılı kuralları ele alan bilim dalıdır. Hukuk, nonmatif yani kural koyucu bir bilim dalıdır. Sosyoloji ise normatif bir bilim değildir. Sosyoloji, toplumsal ilişkilerin “nasıl olduğunu” hukuk ise “nasıl olması” gerektiğini inceler.
Hukuk, toplumsal yaşamın gereği olarak ortaya çıkmıştır. “Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır.” Toplumu konu edinen sosyoloji ile toplumsal ilişkileri düzenleyen hukuk arasında güçlü bir ilişki söz konusudur. Bu durum “hukuk sosyolojisi” olarak adlandırılan sosyoloji dalının ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Hukuk kuralları toplumun yapısına ve koşullarına uygun olduğu oranda varlığını ve geçerliliğini sürdürür. Bu durumda yasa koyucuların ve hukukçuların toplumun yapısını, koşullarını ve geçirdiği aşamaları iyi bilmeleri gerekir. Bunun yolu da sosyolojinin verilerinden yararlanmaktır. Diğer yandan sosyoloji toplumsal yapıyı, normları, kurumları ve toplumsal değişmeyi incelerken hukuk kurallarının bunlar üzerindeki etkilerini bilmek zorundadır.
5. Sosyoloji- Ekonomi
Ekonomi; toplum yaşamında insanların ihtiyaç duyduğu türlü mal ve hizmetlerin nasıl üretildiğini, dağıtıldığını, bölüşüldüğünü ve tüketildiğini inceleyen bir bilimdir. İnsanlar ihtiyaçlarını giderme zorunluluğu nedeniyle bir arada yaşamaya başlamıştır. Toplumsal olayların bir yönü ekonomiktir. Ancak ekonomi bilimi ekonomik ilişkilerle ilgilenir. Örneğin; bir gömlek fabrikasının gömlek üretmesi, bu gömleklerin çeşitli mağazalarda satılması ve insanlar tarafından satın alınması birer ekonomik olaydır. Sosyoloji bu ilişkileri de kapsayan toplumsal ilişkileri incelemektedir. Ekonomi ise toplumsal yaşam içindeki ekonomik ilişkileri ayrıntılı olarak inceler.
Toplumu ve toplumsal ilişkileri inceleyen sosyoloji; her şeyden önce, üretim süreci içindeki bireylerin toplumsal ilişkilerini bilmek zorundadır. Örneğin, ekonomi, bir malın üretiminde kullanılan araçları, üretilen malın toplumda nasıl paylaşıldığını ve tüketildiğini inceler. Sosyoloji ise, o mal üretilirken, paylaşılırken ve tüketilirken, bireylerin birbirleriyle girdikleri ilişkileri, elde ettikleri statü ve rolleri incelemeye çalışır. Toplumsal hayatın, önemli bir yönünün ekonomi ile ilgili olması sosyoloji ve ekonomiyi birlikte çalışmaya zorlamaktadır. Sosyoloji ile ekonomi arasındaki sıkı ilişkiden “ekonomi sosyolojisi” adında yeni bir bilim dalı ortaya çıkmıştır.
6. Sosyoloji - Siyaset Bilimi
Siyaset bilimi; devletin ve diğer siyasal kurumların amaç ve işleyişlerini, iktidar olgusunu, yönetimin işlevini inceler. Siyaset bilminin konusu içine siyasi partiler, siyasi rejimler baskı grupları, sivil toplum kuruluşları, seçimler ve ideolojiler de girer. Toplumsal yaşam çok yönlüdür. Diğer bilgi dalları toplumsal yaşamın bir yönüyle (siyaset, ekonomi, hukuk vb.) ilgilendikleri hâlde, sosyoloji, toplumu bir bütün olarak ele alır. Siyaset bilimi de toplumsal yaşamın bir yönünü ele alır. Siyaset bilimi “olan”ın yanında “olması gereken”i de ele alır. Sosyoloji ise “olanı” inceler. Siyaset bilimi kural koyucudur. Günümüzde toplumsal yaşamı siyasetten ayıramayız. Bu nedenle siyaset sosyolojisi, sosyoloji ile siyaset ilişkisinden doğan bir bilim dalıdır. Siyaset bilimci, sosyolojinin verilerinden yararlanarak olan ile olması gereken arasında daha yakın bir bağ kurar. Sosyoloji toplumsal gerçekliği açıklarken bu gerçekliğin bir yönüyle ilgilenen siyaset biliminin verilerinden yararlanır.
7. Sosyoloji - Coğrafya
Coğrafya; yeryüzünü fiziksel, ekonomik, siyasal demografik vb. yönleriyle inceleyen bilimdir. İnsanın içinde bulunduğu doğa koşulları coğrafyanın alanına girer. Toplumsal yaşam coğrafi koşullardan etkilendiği gibi toplum da doğal çevreyi etkiler. Bu durumda iki bilim birbirinin verilerinden yararlanmak zorundadır. Toprağın verimlilik derecesi, üzerinde yaşanılan arazinin ova ya da dağlık olması, iklimin yağışlı ya da kurak olması vb. toplumsal yaşamı etkiler.
Örneğin, toprağın verimli olduğu bölgelerde bol ürün elde eden insanlar ekonomik açıdan daha güçlü olurlar. Sıcak iklimde yaşayanların yiyecekleri, giysileri, konutları hatta gelenek görenekleri farklılık gösterir. Bu nedenle sosyoloji coğrafi özelliklerin toplumsal yaşama (ilişkilere, yapıya, değişmeye vb.) etkilerini anlayabilmek için coğrafyanın verilerinden yararlanır. Yukarda belirtilen sosyal bilimlerin, toplumsal yaşamın hangi yönleriyle ilgilendiklerini ya da farklılıklarını bir örnekle açıklamaya çalışalım. Gıda maddesi üretilen bir fabrikayı farklı bilim dallarının inceleme konusu yaptığını düşünelim: Tarihçi, fabrikanın hangi tarihte ve kimler tarafından kurulduğunu araştırır. Fabrikanın kuruluşundan geldiği döneme kadar geçen süreçteki olayları tarihleriyle belirlemeye çalışır. Psikolog, fabrikadaki çalışanların ve yöneticilerin psikolojik tutumları üzerine eğilir. Fabrikadaki çalışmanın bireyler üzerindeki psikolojik etkilerini inceleme konusu yapar. İktisatçı, fabrikadaki üretim araçlarını, iş bölümünü inceler. İşletmenin verimli çalışıp çalışmadığını araştırıp, üretim mallarının nasıl dağıtıldığı, bölüşüldüğü ve tüketildiği üzerinde inceleme yapar. İşletmeci, fabrikanın nasıl finanse edildiğini, maliyet, fiyat, sürüm ve
ücretlerle ilgili sorunları inceler. Hukukçu, fabrikanın çeşitli hukuksal anlaşmalarını ve bunlardan doğan haklarını ve yükümlülüklerini inceler. Coğrafyacı, fabrikanın doğal çevresini, iklimini, yolların durumunu, ulaştırma olanaklarını ele alır. Sosyolog, ise fabrikadaki toplumsal yapıyı, ilişkileri ve ilişkilerden doğan
sorunları araştıracaktır. Fabrikanın bölgede yaşayan insanlar üzerindeki etkilerini inceleyecek, bölgedeki sosyal, kültürel değişmeyi ne ölçüde etkilediğini tespit etmeye çalışacaktır.
Şimdiye kadar sosyolojinin sosyal bir bilim olduğunu vurguladık. Ancak insanı ve toplum olaylarını inceleyen tek bilim dalı sosyoloji ve onun değişik dalları değildir. Tarih, psikoloji, ekonomi, antropoloji, etnoloji, siyaset, hukuk, coğrafya gibi bilimler de toplum ve insanla ilgilenir. Toplumsal gerçek hakkında bilgi elde etme sürecinde bilimlerin hepsi birbirleriyle etkileşim içindedir. Neden farklı bilim dalları vardır? Toplumsal gerçekliği ve insanı tüm yönleriyle ve bir bütün olarak incelemek olanaklı değildir. Bu nedenle her bilim dalı insanın ya da toplumun bir yönünü ele alır. Ayrıca her bilimin ortak amaçları olmakla birlikte kendine özgü amaçları da vardır. Sosyolojinin diğer bilimlerle ilişkileri, benzerlikleri ve farklılıkları nelerdir? Şimdi sosyolojinin yakın ilişkide olduğu başlıca bilimlerin neler olduğunu görelim.
1. Sosyoloji - Tarih
Tarih; toplumlarda yaşanmış geçmişteki olayları yer ve zaman bildirerek ve belgelere dayandırarak açıklayan bir bilimdir. Sosyolojiye göre tarihin farklılığı nedir? Tarih, bir kez yaşanmış bir olayı yani somut ve özel olanı ele alır. Örneğin 1789 Fransız Devrimi, 1923 Türkiye Cumhuriyetinin ilânı gibi olaylarla ilgilenir. Sosyoloji ise işsizlik, göç, kentleşme, toplumsal çözülme gibi sorunları yani soyut ve genel olanı ele alır. Sosyoloji ile tarih arasında nasıl bir benzerlik ve ilişki vardır? Sosyolog, bugünkü toplumsal ilişkileri anlamak için tarihi bir lâboratuvar gibi kullanır. Sosyolog, incelediği konunun tarihsel geçmişini bilmek zorundadır. Tarihsel olaylar arasında sosyolojiyi en çok ilgilendirenler, “toplum yaşamı”nı yönlendiren, “toplumsal değişme”yi hızlandıran olaylardır. Fransız Devrimi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılışı büyük toplumsal olaylardır. Bu toplumsal olayları toplumsal değişme açısından inceleyen sosyoloji tarihe başvurur. Tarih de belli bir toplumsal olayı tanımlayabilmek için bu tür olayların ortaya çıkış nedenlerini genel olarak bilmek zorundadır. Örneğin, tarih toplumsal değişim olgusunu bilmeden Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecini açıklayamaz.
2. Sosyoloji - Psikoloji
Psikoloji; gözlenebilir insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilimdir. Duyum, algı, öğrenme, zekâ, kişilik bilinç vb. psikolojinin konuları arasındadır. Sosyoloji ile psikolojinin farklılıkları nelerdir? Sosyoloji toplumu ve toplumsal ilişkileri incelerken, psikoloji tek insanın davranışlarını ele alır. Psikoloji bireyin davranışlarını merkeze alırken, sosyoloji toplumu merkeze alıp araştırma yapar. Sosyoloji ile psikoloji arasında ne tür benzerlik ve ilişki vardır? Psikoloji de sosyoloji de insanla ilgili bir bilimdir. Psikoloji ve sosyoloji araştırma konularınabirey üzerindeki etkilerini hesaba katmadan doğru bilgi elde edemez. Sosyoloji de aynı şekilde algılayan, düşünen, öğrenen bireyi dikkate almazsa, toplumsal ilişkileri açıklamada yetersiz kalır. Bu ilişkiler sonucunda 20. yüzyılda yeni bir bilim dalı olan “Sosyal Psikoloji” ortaya çıkmıştır. Sosyal psikoloji, bireyi grup içinde ele alan, bireyin grup ile etkilişimini inceleyen bir bilimdir.
3. Sosyoloji - Antropoloji
Antropoloji (insan bilim); insanın kökenini, biyolojik özelliklerini, evrimini, ilkel toplulukları ve kültürlerini inceleyen bir bilimdir. Fiziksel ve kültürel (sosyal) antropoloji olarak ikiye ayrılır. Fiziksel antropoloji, insanın kökenini, evrimini ve biyolojik kökenini inceler. Fiziksel antropoloji biyoloji ile yoğun etkileşim içinde olan bir alandır. Kültürel antropoloji, farklı kültürler arasındaki benzerlikleri, farklılıkları ve bu kültürlerin değişimlerini inceler. Kültürel antropoloji “sosyal antropoloji olarak da adlandırılır. Sosyoloji ile antropoloji arasındaki temel fark nedir? Sosyoloji günümüz toplumlarını inceleme konusu edinirken antropoloji insanın kökenini, evrimini ve ilkel toplulukları konu edinir. Sosyoloji, günümüz toplumlarını, kültürünü açıklamaya çalışırken kültürü ve kültür tarihini ele almak zorundadır. Bu durumda sosyoloji kültürel antropolojinin verilerinden yararlanmak zorundadır. Antropoloji, araştırmalarında olayların genel olarak nedenlerini bilmek zorundadır. Örneğin, antropoloji ilkel bir toplulukta aileyi incelerken, genel olarak aile kurumu hakkında bilgi sahibi olmak zorundadır. Bu bilgiyi de alacağı bilim sosyolojidir. Sosyologlar toplumların tarihsel süreç içindeki değişimini ortaya koymak için antropolojinin verilerinden yararlanır.
4. Sosyoloji - Hukuk
Hukuk; bireylerin birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini düzenleyen ve uyulması zorunlu olan yazılı kuralları ele alan bilim dalıdır. Hukuk, nonmatif yani kural koyucu bir bilim dalıdır. Sosyoloji ise normatif bir bilim değildir. Sosyoloji, toplumsal ilişkilerin “nasıl olduğunu” hukuk ise “nasıl olması” gerektiğini inceler.
Hukuk, toplumsal yaşamın gereği olarak ortaya çıkmıştır. “Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır.” Toplumu konu edinen sosyoloji ile toplumsal ilişkileri düzenleyen hukuk arasında güçlü bir ilişki söz konusudur. Bu durum “hukuk sosyolojisi” olarak adlandırılan sosyoloji dalının ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Hukuk kuralları toplumun yapısına ve koşullarına uygun olduğu oranda varlığını ve geçerliliğini sürdürür. Bu durumda yasa koyucuların ve hukukçuların toplumun yapısını, koşullarını ve geçirdiği aşamaları iyi bilmeleri gerekir. Bunun yolu da sosyolojinin verilerinden yararlanmaktır. Diğer yandan sosyoloji toplumsal yapıyı, normları, kurumları ve toplumsal değişmeyi incelerken hukuk kurallarının bunlar üzerindeki etkilerini bilmek zorundadır.
5. Sosyoloji- Ekonomi
Ekonomi; toplum yaşamında insanların ihtiyaç duyduğu türlü mal ve hizmetlerin nasıl üretildiğini, dağıtıldığını, bölüşüldüğünü ve tüketildiğini inceleyen bir bilimdir. İnsanlar ihtiyaçlarını giderme zorunluluğu nedeniyle bir arada yaşamaya başlamıştır. Toplumsal olayların bir yönü ekonomiktir. Ancak ekonomi bilimi ekonomik ilişkilerle ilgilenir. Örneğin; bir gömlek fabrikasının gömlek üretmesi, bu gömleklerin çeşitli mağazalarda satılması ve insanlar tarafından satın alınması birer ekonomik olaydır. Sosyoloji bu ilişkileri de kapsayan toplumsal ilişkileri incelemektedir. Ekonomi ise toplumsal yaşam içindeki ekonomik ilişkileri ayrıntılı olarak inceler.
Toplumu ve toplumsal ilişkileri inceleyen sosyoloji; her şeyden önce, üretim süreci içindeki bireylerin toplumsal ilişkilerini bilmek zorundadır. Örneğin, ekonomi, bir malın üretiminde kullanılan araçları, üretilen malın toplumda nasıl paylaşıldığını ve tüketildiğini inceler. Sosyoloji ise, o mal üretilirken, paylaşılırken ve tüketilirken, bireylerin birbirleriyle girdikleri ilişkileri, elde ettikleri statü ve rolleri incelemeye çalışır. Toplumsal hayatın, önemli bir yönünün ekonomi ile ilgili olması sosyoloji ve ekonomiyi birlikte çalışmaya zorlamaktadır. Sosyoloji ile ekonomi arasındaki sıkı ilişkiden “ekonomi sosyolojisi” adında yeni bir bilim dalı ortaya çıkmıştır.
6. Sosyoloji - Siyaset Bilimi
Siyaset bilimi; devletin ve diğer siyasal kurumların amaç ve işleyişlerini, iktidar olgusunu, yönetimin işlevini inceler. Siyaset bilminin konusu içine siyasi partiler, siyasi rejimler baskı grupları, sivil toplum kuruluşları, seçimler ve ideolojiler de girer. Toplumsal yaşam çok yönlüdür. Diğer bilgi dalları toplumsal yaşamın bir yönüyle (siyaset, ekonomi, hukuk vb.) ilgilendikleri hâlde, sosyoloji, toplumu bir bütün olarak ele alır. Siyaset bilimi de toplumsal yaşamın bir yönünü ele alır. Siyaset bilimi “olan”ın yanında “olması gereken”i de ele alır. Sosyoloji ise “olanı” inceler. Siyaset bilimi kural koyucudur. Günümüzde toplumsal yaşamı siyasetten ayıramayız. Bu nedenle siyaset sosyolojisi, sosyoloji ile siyaset ilişkisinden doğan bir bilim dalıdır. Siyaset bilimci, sosyolojinin verilerinden yararlanarak olan ile olması gereken arasında daha yakın bir bağ kurar. Sosyoloji toplumsal gerçekliği açıklarken bu gerçekliğin bir yönüyle ilgilenen siyaset biliminin verilerinden yararlanır.
7. Sosyoloji - Coğrafya
Coğrafya; yeryüzünü fiziksel, ekonomik, siyasal demografik vb. yönleriyle inceleyen bilimdir. İnsanın içinde bulunduğu doğa koşulları coğrafyanın alanına girer. Toplumsal yaşam coğrafi koşullardan etkilendiği gibi toplum da doğal çevreyi etkiler. Bu durumda iki bilim birbirinin verilerinden yararlanmak zorundadır. Toprağın verimlilik derecesi, üzerinde yaşanılan arazinin ova ya da dağlık olması, iklimin yağışlı ya da kurak olması vb. toplumsal yaşamı etkiler.
Örneğin, toprağın verimli olduğu bölgelerde bol ürün elde eden insanlar ekonomik açıdan daha güçlü olurlar. Sıcak iklimde yaşayanların yiyecekleri, giysileri, konutları hatta gelenek görenekleri farklılık gösterir. Bu nedenle sosyoloji coğrafi özelliklerin toplumsal yaşama (ilişkilere, yapıya, değişmeye vb.) etkilerini anlayabilmek için coğrafyanın verilerinden yararlanır. Yukarda belirtilen sosyal bilimlerin, toplumsal yaşamın hangi yönleriyle ilgilendiklerini ya da farklılıklarını bir örnekle açıklamaya çalışalım. Gıda maddesi üretilen bir fabrikayı farklı bilim dallarının inceleme konusu yaptığını düşünelim: Tarihçi, fabrikanın hangi tarihte ve kimler tarafından kurulduğunu araştırır. Fabrikanın kuruluşundan geldiği döneme kadar geçen süreçteki olayları tarihleriyle belirlemeye çalışır. Psikolog, fabrikadaki çalışanların ve yöneticilerin psikolojik tutumları üzerine eğilir. Fabrikadaki çalışmanın bireyler üzerindeki psikolojik etkilerini inceleme konusu yapar. İktisatçı, fabrikadaki üretim araçlarını, iş bölümünü inceler. İşletmenin verimli çalışıp çalışmadığını araştırıp, üretim mallarının nasıl dağıtıldığı, bölüşüldüğü ve tüketildiği üzerinde inceleme yapar. İşletmeci, fabrikanın nasıl finanse edildiğini, maliyet, fiyat, sürüm ve
ücretlerle ilgili sorunları inceler. Hukukçu, fabrikanın çeşitli hukuksal anlaşmalarını ve bunlardan doğan haklarını ve yükümlülüklerini inceler. Coğrafyacı, fabrikanın doğal çevresini, iklimini, yolların durumunu, ulaştırma olanaklarını ele alır. Sosyolog, ise fabrikadaki toplumsal yapıyı, ilişkileri ve ilişkilerden doğan
sorunları araştıracaktır. Fabrikanın bölgede yaşayan insanlar üzerindeki etkilerini inceleyecek, bölgedeki sosyal, kültürel değişmeyi ne ölçüde etkilediğini tespit etmeye çalışacaktır.
