Tataristan Muhtar Cumhuriyeti hakkında kısa bilgi
Tataristan Muhtar Cumhuriyeti
Rusya ’ya bağlıdır
Yuzolcumu: 67836km2
Nufusu: 3779265
Başkenti: Kazan
Tataristan Cumhuriyeti, 30 Ağustos 1990 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir Ancak, bağımsızlığı Rusya tarafından kabul edilmeyen Rusya Federasyonu ’na bağlı ozerk bir Turk cumhuriyetidir 3780000 nufusu olan petrol ve maden zengini bir devlettir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ’nin dağılması surecinde, 30 Ağustos 1990 ’da Tataristan da, tam siyasi bağımsızlığını ilan etti Rusya ’dan ayrılma niyetini bildirince, Rusya Parlamentosu buna ret cevabı verdi Bu bağımsızlık halen hicbir devlet tarafından tanınmamıştır Ulke, Rusya Federasyonu icerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bulunmaktadır 1992 yılında ulkede referandum ile yeni anayasa oylanmış ve % 62 kabul oyu ile kabul edilmiştir 15 Şubat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasında kurumların konu ve yetkilerinin sınırlandırılmasına dair antlaşma imzalanmıştır
Tataristan Adı
Tataristan devletinin adına kaynaklık eden “Tatar adını, tarihte asıl meşhur eden Altın Orda Devleti olmasına rağmen, bu ad, komşuları (bilhassa Ruslar) tarafından ve eski, batılı yazarlar tarafından, bazen Asya ’daki butun Turkleri adlandırmak uzere kullanılmıştır İşte bu devletin yıkılması ile ortaya cıkan hanlıklar da (Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Nogay, Sibir hanlıkları) Avrupalılar ve Ruslar tarafından, genellikle Tatar hanlıkları olarak bilinse de, bu bolgedeki Turkler, bu adı, ancak 19 asır sonunda kullanmaya başlamışlardır Hakas Turkleri de Tatar anlamında kendilerine “Tadar demektedirler Tuva Turkleri arasında soyadı olarak da kullanılan sulale adı Tatar manasında Tadar kullanılmaktadır
6 yuzyılda Hazar Turkleri tarafından kurulmuş Hazar İmparatorluğu ’nun yıkılmasıyla batıya ve kuzeye goc eden Kıpcak boyuna dahil bir Turk kavmi olan Bulgarlar Kağan Asparuk komutasında batıya giderek bugunku Bulgaristan ’ın temelini atarak Tuna Nehri havzasında Birinci Bulgar İmparatorluğu ’nu, kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuşlardır Bu iki devleti kuran Turklerin ataları bugunku Tatarlar ve Cuvaşlar sayılmaktadır Tataristan bolgesi 1922 yılına kadar Bulgaristan olarak anılmaktaydı
Coğrafya
Tataristan Cumhuriyeti, federasyon icinde Kirov Oblastı (kuzey); Udmurtya Cumhuriyeti (kuzeykuzeydoğu); Başkurdistan Cumhuriyeti (doğuguneydoğu); Orenburg Oblastı (guneydoğu), Samara Oblastı (guney); Ulyanovsk Oblastı (guneyguneybatı); Cuvaşistan Cumhuriyeti (batı); Mari El Cumhuriyeti (batıkuzeybatı) bolge ve cumhuriyetleriyle komşudur Guneydoğu yonunde Kazakistan ile Tataristan arasında Orenburg Oblastı yer almaktadır Tataristan toprakları genelde alcak ve engebelidir İdil Nehrinin batısında yuksekliği 235 metreye ulaşan arazi İdil Tepelerinin en kuzey ucunu meydana getirir Doğuda Ural Dağları ’na doğru yukselen bolgenin guneydoğusunda, yaklaşık 338 m yukseklikteki BogelmeBelebey Platosu yer alır İdil Nehri bolge topraklarının batı ucundan kuzeyguney doğrultusunda akar Toprakların buyuk bolumunu İdil ’in bir kolu olan Culman Nehri sular Nokrat ve Ak İdil nehirleri Culman Nehri ’nin en onemli kollarıdır
İklim
Tataristan ’da kara iklimi hakimdir Kışlar uzun ve sert, yazlar ise sıcak gecer Senelik yağış miktarı ortalama 420–510 mm ’dir En cok yağış yaz aylarında gorulur Kar kalınlığının 60 santimetreye ulaştığı olur Cumhuriyet topraklarının % 16 ’sı ormanlarla kaplıdır Nehir kenarlarındaki taşkın ovalarında geniş cayırlar yer alır Ocak ayı sıcaklık ortalaması: −16 °C (32 °F) Temmuz ayı sıcaklık ortalaması: 19 °C (662 °F)
İdari Birimler
Tataristan Cumhuriyeti idari yapılanmasında 43 rayon (idari bolge) ve 20 civarında şehir bulunmaktadır Başkent Kazan, 1000 yıllık bir şehirdir ve ilginc mimarisiyle ilgi cekmektedir
Din
Tatarların tamamına yakını Musluman ’dır Kereşenler olarak bilinen kucuk bir Tatar grubu ise Ortodoks ’tur Ulkede ozellikle tarihten gunumuze dek Tatarlar uzerine sağlanmaya calışılan bolunme ve Ruslaştırma, Ortodokslaştırma girişimlerinin pek başarılı olamadığı; Tatarların her şeye rağmen dil ve dinleri bağlı kaldıkları soylenebilir Tataristan ’da yaşayan farklı etnik grup olarak Karatay Mordvinleri gosterilebilir 100 civarında bir sayıda olan Karatay Mordvinleri, Mordvince sozler barındıran bir Tatarca konuşurlar
Diller
Tataristan Cumhuriyeti ’nin resmi dilleri Tatarca ve Ruscadır Ulkede 2002 Rusya Federal Yasasına gore resmi alfabe Kiril alfabesidir Tatarlar icinde yuksek bir orandaki kesimin Kiril harflerine karşı olduğu belirtilmektedir Ulkede az olmakla beraber halk arasında Başkurt Turkcesi, Cuvaşca, Mordvince de kullanılmaktadır
Eğitim
Eğitim Rusca ve Tatarca yapılmaktadır İlk ve orta oğretimde Rusca ile Tatarca, yuksek oğrenimde ise Rusca kullanılır Ulkede okumayazma bilmeyen yoktur Ulkede 13 universitede, 70000 oğrenci bulunmaktadır Kazan Devlet Universitesi, Rusya Federasyonu ’nun ikinci en eski universitesidir Kazan Devlet Universitesi 1804 ’te kurulmuştur Universiteye bağlı 17 fakulte vardır
Tataristan ’da buyuk oneme sahip yuksekoğrenim kurumları Kazan Devlet Universitesi, Kazan Devlet Tıp Universitesi, Kazan Devlet Teknoloji Universitesi, Kazan Devlet Teknik Universitesi, Kazan Devlet Finans ve Ekonomi Enstitusu ve Rusya İslam Universitesi ’dir Bu universite ve enstitulerin hepsi Kazan ’da yer alır
Ekonomi
Tataristan, Rusya Federasyonu ’ndaki ulkeler icinde ekonomik gelişkinliği en ust duzeyde olan cumhuriyetlerden biridir Cumhuriyet, federasyon icinde buyuk endustri kuruluşlarının, otoyolların, doğu ve batı, kuzey ve guney bağlantı yollarının bulunduğu bir konumda bulunur Yakıt ve petrokimya endustrisi (ham petrol, sentetik kaucuk, lastikler, polietilen ve petrol urunleri) Tataristan ’ın endustriyel gorunumunu belirler Ulkede helikopter, ucak, ucak motoru, TIR, otomobil, kompresor ve petrogaz pompalama donanımları, yuksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz uretimi yapan muhendislik girişimleri, şirketler bulunmaktadır Tataristan Cumhuriyeti yılda yaklaşık 32 milyon ton ham petrol uretmektedir Kamaz markasının kamyon uretiminin %24 ’u Tataristan ’a aittir Ulkenin petrokimya şirketlerinin polietilen, sentetik kaucuk ve otomobil lastiği uretim miktarı Federasyon icinde ucuncu sıradadır
2008 yılında Tataristan Cumhuriyeti ’nin gayri safi bolgesel hasılası %71 (karşılaştırılabilir fiyatlarda) oranında artarak 930 milyar Ruble olmuştur 2008 yılı endustri sonucları, yerli mal uretimi iş ve hizmetlerinde %43 artışla yaklaşık 910 milyar Ruble olduğu belirtilmiştir 2008 yılı, ulkede buyuk bir atılımın olduğu yıldır Brut tarım uretimi %93 oranında artarak 124 milyar Ruble olmuştur Federasyonda fiyatlar acısından Krasnodar Krayı ’ndan sonra ev eşyası sevkinde, 62 milyon ton ile ikinci sırada yer almıştır Tataristan ’ın ulke dışına yaptığı ekonomik bağlantılar, ulke ekonomisi acısından buyuk bir onemdedir
Ulkenin en buyuk tabii zenginliği petrol ve doğal gazdır Petrol ve doğal gaz Elmet, Leninogorsk, Alabuğa, Mendeleyev şehirlerinde cıkarılır Cıkarılan petrol boru hattıyla Moskova, Perm, Gorkiy, Kuybişev, Yaroslavl, Rezon ve Başkurdistan ’daki rafinerilere gonderilir Petrol ve doğal gaz sanayisinin yanında kimya ve petrokimya sanayisi de gelişmiştir Kimya fabrikalarında polietilen, aseton, sentetik kaucuk, film gibi dort bine yakın kimyevi madde imal edilmektedir Ayrıca Kazan ’da ucak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları vardır Ulkede tarım faaliyetleri eski Sovyetler Birliği ’nin diğer bolumlerinde olduğu gibi devlet ciftliği (Sovhoz) ve kollektif ciftlikler (Kolhoz) tarafından yurutulur Başlıca tarım urunleri cavdar, buğday, mısır, keten, şeker pancarıdır Ayrıca sebzecilik ve meyvecilikle, hayvancılık ve buna bağlı olarak mandıracılık gelişmiştir
Ulaşım
Tataristan ’da ulaşımda nehirlerden faydalanılır Irmak limanlarıyla Moskova ve İdil Nehri havzasının diğer şehirlere duzenli yolcu taşımacılığı yapılır Demiryolu ulaşımı fazla gelişmemiştir Ulkenin kuzeybatı ve guneydoğu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat gecer Bircok merkeze karayolu bağlantısı vardır Ulkede bircok otoyol vardır
Tataristan Muhtar Cumhuriyeti
Rusya ’ya bağlıdır
Yuzolcumu: 67836km2
Nufusu: 3779265
Başkenti: Kazan
Tataristan Cumhuriyeti, 30 Ağustos 1990 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir Ancak, bağımsızlığı Rusya tarafından kabul edilmeyen Rusya Federasyonu ’na bağlı ozerk bir Turk cumhuriyetidir 3780000 nufusu olan petrol ve maden zengini bir devlettir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ’nin dağılması surecinde, 30 Ağustos 1990 ’da Tataristan da, tam siyasi bağımsızlığını ilan etti Rusya ’dan ayrılma niyetini bildirince, Rusya Parlamentosu buna ret cevabı verdi Bu bağımsızlık halen hicbir devlet tarafından tanınmamıştır Ulke, Rusya Federasyonu icerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bulunmaktadır 1992 yılında ulkede referandum ile yeni anayasa oylanmış ve % 62 kabul oyu ile kabul edilmiştir 15 Şubat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasında kurumların konu ve yetkilerinin sınırlandırılmasına dair antlaşma imzalanmıştır
Tataristan Adı
Tataristan devletinin adına kaynaklık eden “Tatar adını, tarihte asıl meşhur eden Altın Orda Devleti olmasına rağmen, bu ad, komşuları (bilhassa Ruslar) tarafından ve eski, batılı yazarlar tarafından, bazen Asya ’daki butun Turkleri adlandırmak uzere kullanılmıştır İşte bu devletin yıkılması ile ortaya cıkan hanlıklar da (Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Nogay, Sibir hanlıkları) Avrupalılar ve Ruslar tarafından, genellikle Tatar hanlıkları olarak bilinse de, bu bolgedeki Turkler, bu adı, ancak 19 asır sonunda kullanmaya başlamışlardır Hakas Turkleri de Tatar anlamında kendilerine “Tadar demektedirler Tuva Turkleri arasında soyadı olarak da kullanılan sulale adı Tatar manasında Tadar kullanılmaktadır
6 yuzyılda Hazar Turkleri tarafından kurulmuş Hazar İmparatorluğu ’nun yıkılmasıyla batıya ve kuzeye goc eden Kıpcak boyuna dahil bir Turk kavmi olan Bulgarlar Kağan Asparuk komutasında batıya giderek bugunku Bulgaristan ’ın temelini atarak Tuna Nehri havzasında Birinci Bulgar İmparatorluğu ’nu, kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuşlardır Bu iki devleti kuran Turklerin ataları bugunku Tatarlar ve Cuvaşlar sayılmaktadır Tataristan bolgesi 1922 yılına kadar Bulgaristan olarak anılmaktaydı
Coğrafya
Tataristan Cumhuriyeti, federasyon icinde Kirov Oblastı (kuzey); Udmurtya Cumhuriyeti (kuzeykuzeydoğu); Başkurdistan Cumhuriyeti (doğuguneydoğu); Orenburg Oblastı (guneydoğu), Samara Oblastı (guney); Ulyanovsk Oblastı (guneyguneybatı); Cuvaşistan Cumhuriyeti (batı); Mari El Cumhuriyeti (batıkuzeybatı) bolge ve cumhuriyetleriyle komşudur Guneydoğu yonunde Kazakistan ile Tataristan arasında Orenburg Oblastı yer almaktadır Tataristan toprakları genelde alcak ve engebelidir İdil Nehrinin batısında yuksekliği 235 metreye ulaşan arazi İdil Tepelerinin en kuzey ucunu meydana getirir Doğuda Ural Dağları ’na doğru yukselen bolgenin guneydoğusunda, yaklaşık 338 m yukseklikteki BogelmeBelebey Platosu yer alır İdil Nehri bolge topraklarının batı ucundan kuzeyguney doğrultusunda akar Toprakların buyuk bolumunu İdil ’in bir kolu olan Culman Nehri sular Nokrat ve Ak İdil nehirleri Culman Nehri ’nin en onemli kollarıdır
İklim
Tataristan ’da kara iklimi hakimdir Kışlar uzun ve sert, yazlar ise sıcak gecer Senelik yağış miktarı ortalama 420–510 mm ’dir En cok yağış yaz aylarında gorulur Kar kalınlığının 60 santimetreye ulaştığı olur Cumhuriyet topraklarının % 16 ’sı ormanlarla kaplıdır Nehir kenarlarındaki taşkın ovalarında geniş cayırlar yer alır Ocak ayı sıcaklık ortalaması: −16 °C (32 °F) Temmuz ayı sıcaklık ortalaması: 19 °C (662 °F)
İdari Birimler
Tataristan Cumhuriyeti idari yapılanmasında 43 rayon (idari bolge) ve 20 civarında şehir bulunmaktadır Başkent Kazan, 1000 yıllık bir şehirdir ve ilginc mimarisiyle ilgi cekmektedir
Din
Tatarların tamamına yakını Musluman ’dır Kereşenler olarak bilinen kucuk bir Tatar grubu ise Ortodoks ’tur Ulkede ozellikle tarihten gunumuze dek Tatarlar uzerine sağlanmaya calışılan bolunme ve Ruslaştırma, Ortodokslaştırma girişimlerinin pek başarılı olamadığı; Tatarların her şeye rağmen dil ve dinleri bağlı kaldıkları soylenebilir Tataristan ’da yaşayan farklı etnik grup olarak Karatay Mordvinleri gosterilebilir 100 civarında bir sayıda olan Karatay Mordvinleri, Mordvince sozler barındıran bir Tatarca konuşurlar
Diller
Tataristan Cumhuriyeti ’nin resmi dilleri Tatarca ve Ruscadır Ulkede 2002 Rusya Federal Yasasına gore resmi alfabe Kiril alfabesidir Tatarlar icinde yuksek bir orandaki kesimin Kiril harflerine karşı olduğu belirtilmektedir Ulkede az olmakla beraber halk arasında Başkurt Turkcesi, Cuvaşca, Mordvince de kullanılmaktadır
Eğitim
Eğitim Rusca ve Tatarca yapılmaktadır İlk ve orta oğretimde Rusca ile Tatarca, yuksek oğrenimde ise Rusca kullanılır Ulkede okumayazma bilmeyen yoktur Ulkede 13 universitede, 70000 oğrenci bulunmaktadır Kazan Devlet Universitesi, Rusya Federasyonu ’nun ikinci en eski universitesidir Kazan Devlet Universitesi 1804 ’te kurulmuştur Universiteye bağlı 17 fakulte vardır
Tataristan ’da buyuk oneme sahip yuksekoğrenim kurumları Kazan Devlet Universitesi, Kazan Devlet Tıp Universitesi, Kazan Devlet Teknoloji Universitesi, Kazan Devlet Teknik Universitesi, Kazan Devlet Finans ve Ekonomi Enstitusu ve Rusya İslam Universitesi ’dir Bu universite ve enstitulerin hepsi Kazan ’da yer alır
Ekonomi
Tataristan, Rusya Federasyonu ’ndaki ulkeler icinde ekonomik gelişkinliği en ust duzeyde olan cumhuriyetlerden biridir Cumhuriyet, federasyon icinde buyuk endustri kuruluşlarının, otoyolların, doğu ve batı, kuzey ve guney bağlantı yollarının bulunduğu bir konumda bulunur Yakıt ve petrokimya endustrisi (ham petrol, sentetik kaucuk, lastikler, polietilen ve petrol urunleri) Tataristan ’ın endustriyel gorunumunu belirler Ulkede helikopter, ucak, ucak motoru, TIR, otomobil, kompresor ve petrogaz pompalama donanımları, yuksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz uretimi yapan muhendislik girişimleri, şirketler bulunmaktadır Tataristan Cumhuriyeti yılda yaklaşık 32 milyon ton ham petrol uretmektedir Kamaz markasının kamyon uretiminin %24 ’u Tataristan ’a aittir Ulkenin petrokimya şirketlerinin polietilen, sentetik kaucuk ve otomobil lastiği uretim miktarı Federasyon icinde ucuncu sıradadır
2008 yılında Tataristan Cumhuriyeti ’nin gayri safi bolgesel hasılası %71 (karşılaştırılabilir fiyatlarda) oranında artarak 930 milyar Ruble olmuştur 2008 yılı endustri sonucları, yerli mal uretimi iş ve hizmetlerinde %43 artışla yaklaşık 910 milyar Ruble olduğu belirtilmiştir 2008 yılı, ulkede buyuk bir atılımın olduğu yıldır Brut tarım uretimi %93 oranında artarak 124 milyar Ruble olmuştur Federasyonda fiyatlar acısından Krasnodar Krayı ’ndan sonra ev eşyası sevkinde, 62 milyon ton ile ikinci sırada yer almıştır Tataristan ’ın ulke dışına yaptığı ekonomik bağlantılar, ulke ekonomisi acısından buyuk bir onemdedir
Ulkenin en buyuk tabii zenginliği petrol ve doğal gazdır Petrol ve doğal gaz Elmet, Leninogorsk, Alabuğa, Mendeleyev şehirlerinde cıkarılır Cıkarılan petrol boru hattıyla Moskova, Perm, Gorkiy, Kuybişev, Yaroslavl, Rezon ve Başkurdistan ’daki rafinerilere gonderilir Petrol ve doğal gaz sanayisinin yanında kimya ve petrokimya sanayisi de gelişmiştir Kimya fabrikalarında polietilen, aseton, sentetik kaucuk, film gibi dort bine yakın kimyevi madde imal edilmektedir Ayrıca Kazan ’da ucak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları vardır Ulkede tarım faaliyetleri eski Sovyetler Birliği ’nin diğer bolumlerinde olduğu gibi devlet ciftliği (Sovhoz) ve kollektif ciftlikler (Kolhoz) tarafından yurutulur Başlıca tarım urunleri cavdar, buğday, mısır, keten, şeker pancarıdır Ayrıca sebzecilik ve meyvecilikle, hayvancılık ve buna bağlı olarak mandıracılık gelişmiştir
Ulaşım
Tataristan ’da ulaşımda nehirlerden faydalanılır Irmak limanlarıyla Moskova ve İdil Nehri havzasının diğer şehirlere duzenli yolcu taşımacılığı yapılır Demiryolu ulaşımı fazla gelişmemiştir Ulkenin kuzeybatı ve guneydoğu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat gecer Bircok merkeze karayolu bağlantısı vardır Ulkede bircok otoyol vardır
