Turk ve yabancıların astronomiye katkıları nedir?
Cevap: Turk ve yabancıların astronomiye katkıları nedir?
Harezmi (780 850)
9 Yuzyılda Harizmde dunyaya geldiği icin Harizmi adıyla tanınan (Batıda Al Gharasmus olarak anılan) ve buyuk bir olasılıkla Turk olan Muhammed ibn Musa, Memunun Bağdatta kurduğu Bilgelik Evinde bulunmuş ve bu kurumun kutuphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı, matematik tarihinin gelişimini buyuk olcude etkilemiştir Aynı zamanda, Memun elReşidin talimatıyla, dunyanın hacmini ve cevresini olcmeyi amaclayan derece olcumlerine de iştirak ettiği aktarılmaktadır Onun tarafından astronomik tabloların geliştirilmesi, uzerine bir de kitap yazdığı astronomi bilimine onemli bir katkıdır Harizminin coğrafyaya katkısı da dikkate değerdir Coğrafyada sadece Batlamyosun goruşlerini tetkik etmemiş, aynı zamanda, onun dunya haritasında olduğu gibi onları ayrıntılı olarak duzeltmiştir Onun diğer katkıları saatler, guneş saatleri ve usturlaplar ile ilgili ozgun eserlerini icermektedir Kitaplarının birkacı 12′nci yuzyıl başlarında Latinceye tercume edilmiştir
Ali kuşcu (1403 1474)
Semerkant Rasathanesinin Mudurluğunu yaptığı sırada, Akkoyunlular adına Osmanlılarla barış goruşmelerinde bulunmak icin İstanbula geldi Fatih Sultan Mehmetin buyuk desteğini gordu ve Ayasofya Medresesinde gorevlendirildi Burada, Mirim Celebi, Sarı Lutfu, Sinan Paşa gibi değerli bilim adamlarını yetiştirdi
Bilhassa, astronomi ve matematik konularında cağının sınırlarını aşacak kadar onemli eğitim ve oğretim calışmalarında bulunan Ali Kuşcu; Ayasofya Medresesinin calışma programlarını da yeniden duzenlemiştir
Semerkant Rasathanesinde iken bir Turk hukumdar ve bilim adamı olan Uluğ Beyin Zici Uluğ Bey (Uluğ Beyin Yıldız Kataloğu) adlı eserin hazırlanması icin gerekli gozlem ve hesaplamaları yaptı Soz konusu eser, cağının en ileri kurumsal matematik bilgilerini icerir
RisaletulFethiye adlı eseri ise 19 yuzyılda, İstanbul Muhendishanesinde (İstanbul Teknik Universitesi) ders kitabı olarak okutulmuştur Bu eserde, gok cisimlerinin yere olan uzaklığına yer vermiş; ayrıca dunya haritasını da kitabının sonuna eklemiştir Burada yer kurenin eksenindeki eğikliği 23° 3017″ olarak tespit etmiştir Bu, gunumuz modern astronomi verilerine oldukca yakın bir tespittir 15 yuzyılda yaşayan Ali Kuşcu Ayın ilk haritasını cıkarmıştır ve bugun NASA tarafından Ayda bir bolgeye onun ismi verilmiştir
Uluğ Bey (13931449)
Ozellikle astronomi ve matematik ilimlerinde calışmalar yapan Uluğ Bey, genc yaşına rağmen yaşadığı donemde ilmi calışmalara oncelik vermiş ve 1417 yılında astronomi alanında calışmaları genişletmek icin medrese yaptırmıştır El Kaşi ve Kadızadei Rumi gibi doneminin en unlu bilim adamlarını bu medresede toplayan Uluğ Bey, sekiz ondalık kesre kadar doğru olan kesin sinus ve kosinus tabloları ve kuresel trigonometri formulleri konusunda calışmalar yapmıştır
Medresenin ardından 1428 yılında Semerkantta yaptırılan gozlemevinde ozellikle Batlamyusun yaptığı calışmadan beri ilk kapsamlı yıldız cetveli olan Uluğ Beyin Yıldızlar Cetveli onem taşımaktadır Bu yıldız kataloğu 17 yuzyıla kadar astronomi calışmalarına kaynaklık etmiştir Ayrıca bu gozlemevindeki gozlemler, o zamana kadar kesin doğru olarak kabul edilen Batlamyusun hesaplamalarındaki birtakım yanlışları da ortaya cıkarmıştır
Gozlemevindeki gozlemler sonucu elde edilen veriler, Uluğ Beyin oldukca doğru bir saptamayla bir yılın uzunluğunu 365 gun 5 saat 49 dakika 15 saniye olarak hesaplamasını sağlamıştır Uluğ Beyin ilim dunyasına diğer katkıları ise Guneşe, Aya ve gezegenlere ilişkin elde ettiği verilerdir
Biruni (973 1051)
Onuncu ve on birinci yuzyıllarda İslam dunyasında yetişmiş olan buyuk fen ve din alimi Biruninin, eserlerindeki yuksek fen bilgileri kendisinden sekiz asır sonra yaşamış olan fen alimlerini dahi şaşırtmıştır Astronomi alanındaki calışmalarına 995 yılında Guneşin ve gezegenlerin eğimini saptayarak başlamıştır
Yaşadığı asra Biruni asrı denmesine neden olan ve yaşadığı donemden asırlar sonra dahi eserlerinden yararlanılan Biruni yalnızca İslam aleminde değil, tum dunyada etki uyandırmıştır Aslen Turk olan Biruni, Turklerin İslamiyeti kabul etmeleri neticesinde bu medeniyetin cok geniş sahalara yayılmış olmasından dolayı insanlığın, ozellikle ilmi alanda buyuk kazanclar elde ettiğini belirtmiştir
Gunumuzde ozellikle Batı bilim dunyasında yer cekimi kanununun İngiliz bilim adamı Newton tarafından keşfedildiği kabul edilse de bu konuda ilk defa fikir ortaya atıp incelemelerde bulunan Birunidir Ayrıca cağımızda henuz sozu edilebilen karaların kuzeye doğru kayma fikrini 95 asır once dile getirmiştir İcinde bulunduğu cağda Umit Burnunun varlığından ilk bahseden alim olan Biruni, Kuzey Asya ve Kuzey Avrupadan da detaylı bilgiler vermiş, ayrıca Kristof Kolombdan beş asır once Amerika kıtasından ve Japonyadan soz etmiştir
Omer Hayyam ( 1048 1131)
Omer elHayyamın astronomi alanındaki calışmaları da cok onemlidir Eskiden beri kullanılmakta olan takvimlerin duzeltilmesi icin Selcuklu Sultanı Celaleddin Melikşah (10521092), 10741075 yılları civarında İsfahanda bir gozlemevi kurdurmuş ve başına da donemin en unlu astronomlarından biri olan Omer elHayyamı getirmişti Omer elHayyam ile arkadaşlarının yapmış olduğu araştırmalar sonucunda, daha once kullanılmış olan takvimleri duzeltmek yerine, mevsimlere tam olarak uyum gosterecek yeni bir takvim duzenlemenin daha doğru olacağına karar verilmiş ve bu maksatla gozlemler yapılmaya başlanmıştır Gozlemler tamamlandığında, hem Zici Melikşahi (Melikşah Zici) adlı zic ve hem de etTarihulCelali denilen Celaleddin Takvimi duzenlenmiştir (1079) Celaleddin Takvimi, bugun kullanmakta olduğumuz Gregorius Takviminden cok daha dakiktir; Gregorius Takvimi, her 3330 yılda bir gunluk bir hata yaptığı halde, Celaleddin Takvimi 5000 yılda yalnızca bir gunluk hata yapmaktadır
Sabit bin Kurra (821 901)
9 yuzyılda yaşamış olan Sabit bin Kurra, astronomi alanındaki ilk buyuk yeniliği gercekleştirmiş Diferansiyel hesabı, Newtondan once belirlemiş, Geometriyi aritmetiğe ilk uygulayan kişi olmuştur Bunlar, gercekten zamanlarının cok ilerisinde calışmalardır Soz konusu calışmaları ile bilim tarihine adlarını yazdıran Musluman bilim adamları, coğunlukla devlet tarafından maddimanevi destek gormuş, teşvik edilmiş, halk arasında itibar kazanmışlardır
Ahmet Fergani
Dokuzuncu yuzyılda yaşamış, ekliptik eğimi ve Guneşin de kendine gore hareketli olduğunu keşfeden buyuk astronomi ve matematik alimidir Turkistanın Fergana bolgesinden olan Fergani, astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik alanlarında deneye dayanan araştırmalar yaptı Ancak astronomiye daha cok ağırlık verdi Gok cisimlerinin hareketlerini inceledi ve Batlamyusun astronomi biliminde kabul goren iddiaları hakkında yankı uyandıran yorumlar yazdı
Kainatın ve gezegenlerin hacim ve buyuklukleri ile birbirleri arasındaki mesafeleri araştırdı Araştırmaları sonucu yaptığı saptamalar, Batı astronomisinde Kopernike kadar değişmez olculer olarak kabul edilerek yuzlerce yıl kullanıldı
Ferganinin araştırmaları sonucu ilk kez Guneşin de bir yorungesi bulunduğu ve kendi etrafında batıdan doğuya doğru donduğu ortaya konmuştur Ayrıca 41 yıl boyunca devam eden astronomi araştırmaları sonucunda enlemler arasındaki mesafeyi de saptamıştır
Ferganinin en dikkat ceken calışmalarından biri ise, Guneş tutulmasını onceden belirlemek icin keşfettiği yontemdir 842 yılında bu yontemle Guneş tutulmasını onceden saptamıştır
Ferganinin astronomi ile ilgili eserlerinden yalnızca altısı gunumuze kadar ulaşabilmiştir Bu eserlerin en onemlisi Cevamiu ilmin Nucum velHareketisSemaviyyedir Gok cisimlerinin hareketiyle ilgili bir astronomi kitabı olan bu eserin yazma nushası Oxford, Paris, Kahire ve Amerikada Princeton Universitesi Kutuphanesinde bulunmaktadır
Kısaca; fen bilimlerinde, deneyle sabit olmayan bilgilere itibar edilmemesi gerektiğini soylemiş, enlemler arasındaki mesafeyi hesapladığı gibi, Dunyanın eksenindeki ekliptik eğimi 23° 27′ ilk defa en doğru şekilde hesapladı
Cevap: Turk ve yabancıların astronomiye katkıları nedir?
Harezmi (780 850)
9 Yuzyılda Harizmde dunyaya geldiği icin Harizmi adıyla tanınan (Batıda Al Gharasmus olarak anılan) ve buyuk bir olasılıkla Turk olan Muhammed ibn Musa, Memunun Bağdatta kurduğu Bilgelik Evinde bulunmuş ve bu kurumun kutuphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı, matematik tarihinin gelişimini buyuk olcude etkilemiştir Aynı zamanda, Memun elReşidin talimatıyla, dunyanın hacmini ve cevresini olcmeyi amaclayan derece olcumlerine de iştirak ettiği aktarılmaktadır Onun tarafından astronomik tabloların geliştirilmesi, uzerine bir de kitap yazdığı astronomi bilimine onemli bir katkıdır Harizminin coğrafyaya katkısı da dikkate değerdir Coğrafyada sadece Batlamyosun goruşlerini tetkik etmemiş, aynı zamanda, onun dunya haritasında olduğu gibi onları ayrıntılı olarak duzeltmiştir Onun diğer katkıları saatler, guneş saatleri ve usturlaplar ile ilgili ozgun eserlerini icermektedir Kitaplarının birkacı 12′nci yuzyıl başlarında Latinceye tercume edilmiştir
Ali kuşcu (1403 1474)
Semerkant Rasathanesinin Mudurluğunu yaptığı sırada, Akkoyunlular adına Osmanlılarla barış goruşmelerinde bulunmak icin İstanbula geldi Fatih Sultan Mehmetin buyuk desteğini gordu ve Ayasofya Medresesinde gorevlendirildi Burada, Mirim Celebi, Sarı Lutfu, Sinan Paşa gibi değerli bilim adamlarını yetiştirdi
Bilhassa, astronomi ve matematik konularında cağının sınırlarını aşacak kadar onemli eğitim ve oğretim calışmalarında bulunan Ali Kuşcu; Ayasofya Medresesinin calışma programlarını da yeniden duzenlemiştir
Semerkant Rasathanesinde iken bir Turk hukumdar ve bilim adamı olan Uluğ Beyin Zici Uluğ Bey (Uluğ Beyin Yıldız Kataloğu) adlı eserin hazırlanması icin gerekli gozlem ve hesaplamaları yaptı Soz konusu eser, cağının en ileri kurumsal matematik bilgilerini icerir
RisaletulFethiye adlı eseri ise 19 yuzyılda, İstanbul Muhendishanesinde (İstanbul Teknik Universitesi) ders kitabı olarak okutulmuştur Bu eserde, gok cisimlerinin yere olan uzaklığına yer vermiş; ayrıca dunya haritasını da kitabının sonuna eklemiştir Burada yer kurenin eksenindeki eğikliği 23° 3017″ olarak tespit etmiştir Bu, gunumuz modern astronomi verilerine oldukca yakın bir tespittir 15 yuzyılda yaşayan Ali Kuşcu Ayın ilk haritasını cıkarmıştır ve bugun NASA tarafından Ayda bir bolgeye onun ismi verilmiştir
Uluğ Bey (13931449)
Ozellikle astronomi ve matematik ilimlerinde calışmalar yapan Uluğ Bey, genc yaşına rağmen yaşadığı donemde ilmi calışmalara oncelik vermiş ve 1417 yılında astronomi alanında calışmaları genişletmek icin medrese yaptırmıştır El Kaşi ve Kadızadei Rumi gibi doneminin en unlu bilim adamlarını bu medresede toplayan Uluğ Bey, sekiz ondalık kesre kadar doğru olan kesin sinus ve kosinus tabloları ve kuresel trigonometri formulleri konusunda calışmalar yapmıştır
Medresenin ardından 1428 yılında Semerkantta yaptırılan gozlemevinde ozellikle Batlamyusun yaptığı calışmadan beri ilk kapsamlı yıldız cetveli olan Uluğ Beyin Yıldızlar Cetveli onem taşımaktadır Bu yıldız kataloğu 17 yuzyıla kadar astronomi calışmalarına kaynaklık etmiştir Ayrıca bu gozlemevindeki gozlemler, o zamana kadar kesin doğru olarak kabul edilen Batlamyusun hesaplamalarındaki birtakım yanlışları da ortaya cıkarmıştır
Gozlemevindeki gozlemler sonucu elde edilen veriler, Uluğ Beyin oldukca doğru bir saptamayla bir yılın uzunluğunu 365 gun 5 saat 49 dakika 15 saniye olarak hesaplamasını sağlamıştır Uluğ Beyin ilim dunyasına diğer katkıları ise Guneşe, Aya ve gezegenlere ilişkin elde ettiği verilerdir
Biruni (973 1051)
Onuncu ve on birinci yuzyıllarda İslam dunyasında yetişmiş olan buyuk fen ve din alimi Biruninin, eserlerindeki yuksek fen bilgileri kendisinden sekiz asır sonra yaşamış olan fen alimlerini dahi şaşırtmıştır Astronomi alanındaki calışmalarına 995 yılında Guneşin ve gezegenlerin eğimini saptayarak başlamıştır
Yaşadığı asra Biruni asrı denmesine neden olan ve yaşadığı donemden asırlar sonra dahi eserlerinden yararlanılan Biruni yalnızca İslam aleminde değil, tum dunyada etki uyandırmıştır Aslen Turk olan Biruni, Turklerin İslamiyeti kabul etmeleri neticesinde bu medeniyetin cok geniş sahalara yayılmış olmasından dolayı insanlığın, ozellikle ilmi alanda buyuk kazanclar elde ettiğini belirtmiştir
Gunumuzde ozellikle Batı bilim dunyasında yer cekimi kanununun İngiliz bilim adamı Newton tarafından keşfedildiği kabul edilse de bu konuda ilk defa fikir ortaya atıp incelemelerde bulunan Birunidir Ayrıca cağımızda henuz sozu edilebilen karaların kuzeye doğru kayma fikrini 95 asır once dile getirmiştir İcinde bulunduğu cağda Umit Burnunun varlığından ilk bahseden alim olan Biruni, Kuzey Asya ve Kuzey Avrupadan da detaylı bilgiler vermiş, ayrıca Kristof Kolombdan beş asır once Amerika kıtasından ve Japonyadan soz etmiştir
Omer Hayyam ( 1048 1131)
Omer elHayyamın astronomi alanındaki calışmaları da cok onemlidir Eskiden beri kullanılmakta olan takvimlerin duzeltilmesi icin Selcuklu Sultanı Celaleddin Melikşah (10521092), 10741075 yılları civarında İsfahanda bir gozlemevi kurdurmuş ve başına da donemin en unlu astronomlarından biri olan Omer elHayyamı getirmişti Omer elHayyam ile arkadaşlarının yapmış olduğu araştırmalar sonucunda, daha once kullanılmış olan takvimleri duzeltmek yerine, mevsimlere tam olarak uyum gosterecek yeni bir takvim duzenlemenin daha doğru olacağına karar verilmiş ve bu maksatla gozlemler yapılmaya başlanmıştır Gozlemler tamamlandığında, hem Zici Melikşahi (Melikşah Zici) adlı zic ve hem de etTarihulCelali denilen Celaleddin Takvimi duzenlenmiştir (1079) Celaleddin Takvimi, bugun kullanmakta olduğumuz Gregorius Takviminden cok daha dakiktir; Gregorius Takvimi, her 3330 yılda bir gunluk bir hata yaptığı halde, Celaleddin Takvimi 5000 yılda yalnızca bir gunluk hata yapmaktadır
Sabit bin Kurra (821 901)
9 yuzyılda yaşamış olan Sabit bin Kurra, astronomi alanındaki ilk buyuk yeniliği gercekleştirmiş Diferansiyel hesabı, Newtondan once belirlemiş, Geometriyi aritmetiğe ilk uygulayan kişi olmuştur Bunlar, gercekten zamanlarının cok ilerisinde calışmalardır Soz konusu calışmaları ile bilim tarihine adlarını yazdıran Musluman bilim adamları, coğunlukla devlet tarafından maddimanevi destek gormuş, teşvik edilmiş, halk arasında itibar kazanmışlardır
Ahmet Fergani
Dokuzuncu yuzyılda yaşamış, ekliptik eğimi ve Guneşin de kendine gore hareketli olduğunu keşfeden buyuk astronomi ve matematik alimidir Turkistanın Fergana bolgesinden olan Fergani, astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik alanlarında deneye dayanan araştırmalar yaptı Ancak astronomiye daha cok ağırlık verdi Gok cisimlerinin hareketlerini inceledi ve Batlamyusun astronomi biliminde kabul goren iddiaları hakkında yankı uyandıran yorumlar yazdı
Kainatın ve gezegenlerin hacim ve buyuklukleri ile birbirleri arasındaki mesafeleri araştırdı Araştırmaları sonucu yaptığı saptamalar, Batı astronomisinde Kopernike kadar değişmez olculer olarak kabul edilerek yuzlerce yıl kullanıldı
Ferganinin araştırmaları sonucu ilk kez Guneşin de bir yorungesi bulunduğu ve kendi etrafında batıdan doğuya doğru donduğu ortaya konmuştur Ayrıca 41 yıl boyunca devam eden astronomi araştırmaları sonucunda enlemler arasındaki mesafeyi de saptamıştır
Ferganinin en dikkat ceken calışmalarından biri ise, Guneş tutulmasını onceden belirlemek icin keşfettiği yontemdir 842 yılında bu yontemle Guneş tutulmasını onceden saptamıştır
Ferganinin astronomi ile ilgili eserlerinden yalnızca altısı gunumuze kadar ulaşabilmiştir Bu eserlerin en onemlisi Cevamiu ilmin Nucum velHareketisSemaviyyedir Gok cisimlerinin hareketiyle ilgili bir astronomi kitabı olan bu eserin yazma nushası Oxford, Paris, Kahire ve Amerikada Princeton Universitesi Kutuphanesinde bulunmaktadır
Kısaca; fen bilimlerinde, deneyle sabit olmayan bilgilere itibar edilmemesi gerektiğini soylemiş, enlemler arasındaki mesafeyi hesapladığı gibi, Dunyanın eksenindeki ekliptik eğimi 23° 27′ ilk defa en doğru şekilde hesapladı
